چکیده:
اقتصاد امروز پذیرفته است که تعهد به عنوان مالی با ارزش قابل داد و ستد باشد و نباید آنرا محدود به رابطه طلبکار و بدهکار کرد. در حقوق ایران دو عقد ضمان و حواله برای انتقال طلب پذیرفته شده است. از سوی دیگر در ماده 292 قانون مدنی اصطلاح جدید تبدیل تعهد به رسمیت شناخته شده و بلافاصله در ماده 293 تصریح شده است که در تبدیل تعهد تضمینات دین سابق به دین لاحق سرایت نمیکند. از آنجا که قانونگذار مدنی در نگارش دو ماده فوق به مواد 1271 و 1272 قانون مدنی فرانسه نظر داشته و در حقوق فرانسه نیز با تبدیل تعهد، تعهد موجود از بین رفته و ایجاد تعهد جدید میگردد؛ طبیعی است که تضمینات تعهد سابق به واسطه تبدیل آن از بین برود ولی اگر دقت داشته باشیم در مییابیم که بندهای 2 و 3 ماده 292 قانون مدنی ایران دلالت بر تبدیل تعهد واقعی ندارد بلکه ضمان و حواله را معرفی میکنند که مؤید انتقال تعهد میباشد نه تبدیل آن، از سوی دیگر قول مشهور فقهای امامیه که قانون مدنی ما میراثدار این فقه مقدس میباشد، سقوط تضمینات دین به واسطه ضمان و حواله را پذیرفته است. به نظر ما قانونگذار در نگارش ماده 292 قانون مدنی با علم و اطلاع صورت را از حقوق فرانسه گرفته و به جای نهاد ناآشنای تبدیل تعهد به اعتبار مدیون و تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دائن، عقد ضمان و عقد حواله را قرار داده که در عمل نیز بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. در حقوق کشورهای مختلف معمولا دو نهاد حقوقی تبدیل تعهد و انتقال آن به صورت مجزا و منفک از هم شناخته شده و دارای آثار خاص خود هستند ولی در حقوق ایران انتقال دین و تبدیل تعهد دارای یک مفهوم و آثار مشابه میباشد.
Modern economy has adopted that obligation is commercial as a valuable property، and should not be limited to the relation between the creditor and the debtor. Iranian law has adopted two mechanisms i.e. the contract of guarantee and draft for the transfer of claim. On the other hand، article 292 of the civil code has recognized the new term of "novation" and immediately after that the article 293 states that in the process of novation، guarantees of prior debt would not extend to subsequent debt. Since the Iranian legislator of the Civil code has taken the articles 1271 and 1272 of the French Civil Code into consideration، while writing the above – mentioned articles of Iranian Civil Code، and the French law requires creation of a new obligation following a movation، it is quite natural that the guarantees of prior obligation are extinguished as a result of substitution are extinguished as a result of substitution. However، due care dictates that the clauses II and III of article 292 of the Civil Code do not indicate a real novation، but introduce guarantee and draft confirming the transfer of obligation rather than its substitution. On the other hand، the dominant view of Shiite jurisprudents to which Iranian Civil Code owes itself recognizes the extinction of the guarantees of debt by guarantee and draft. In our opinion، the legislator – while writing the article 292 of the Civil Code – has wittingly taken the form from the French Law and has replaced the unfamiliar institutions of "novation by substitution of debtor" and "novation by substitution of creditor" by the contract of guarantee and that of draft which have proved to be very helpful in practice. In the legal systems of different countries، the two legal institution of novation and transfer of obligation are usually recognized as two distinct entities having their own specific effects. However، In Iranian Law، transfer of debt and novation have the same concept and effects. It is noteworthy that it is possible that identical legal entities have their own effects in each state. For instance you may compare the institution of movation in Iranian law with that of novation in other legal systems in terms of its nature and effects.
خلاصه ماشینی:
"لذا این سؤال اساسی مطرح میشود که تضمینات دین یا طلب پس از انتقال آن به شخص دیگر همچنان باقی میماند یا خیر؟ از آنجا که نظام حقوقی ما در حقوق مدنی در بخش عقد ضمان و حواله وارث فقه امامیه است و پیشینه درخشان این فقه بسیاری از ابهامات و سؤالات را در خصوص این دو عقد پاسخ داده است، این سؤال به ذهن میرسد که چرا قانونگذار مدنی در بندهای 2 و 3 ماده 292 قانون مدنی عقد ضمان و حواله را تحت عنوان تبدیل تعهد آورده است؟ فرضیهای هم که میتوان مطرح کرد این است که در تبدیل تعهد، تعهد قبلی ساقط شده و تعهد جدیدی به وجود میآید و چون رابطه قبلی از بین رفته است پس تمام اوصاف و خصوصیات و تضمینات سابق نیز از بین میرود.
لازم به ذکر است که نظر برخی حقوقدانان این است که قانونگذار در بند 2 ماده 292 قانون مدنی که تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون را تعریف میکند و بیان میدارد وقتی که شخص ثالثی با رضایت متعهدله قبول کند که دین متعهد را ادا نماید، دچار اشتباه شده است،(امانی، 1386، ص339) زیرا همانگونه که گفتیم در تبدیل تعهد بوسیله تبدیل مدیون، متعهدله یکی از طرفین تعهد جدید میباشد و این امر با ظاهر بند 2 ماده 292 موافقت ندارد بلکه بر عکس بند 2 ماده مذکور بیانگر انتقال دین است که بین مدیون اصلی و مدیون جدید واقع میشود و رضایت متعهدله شرط صحت آن است نه از ارکان آن."