چکیده:
از مقولههایی که پس از ظهور اسلام،پیروان آیین جدید به آن توجه کردند، شناخت دنیای پیرامون و رویکرد به علم جغرافیا بود. انگیزهء مسلمانان به جهانگردی و جغرافیا را باید به اشارات تاریخی قرآن و پیامبر(ص)به مردم دیگر سرزمینها و به سیر آفاق و انفس و نیاز مسلمانان به برقراری سیستم مالیاتی نوین،ارتباط داد.نخستین گامها برای شناسایی جهان پیرامون خود،با برگرداندن آثار جغرافیدانان یونانی و رومی به زبان عربی آغاز شد. از سدهء سوم هجری تا حملهء مغول در قرن هفتم،چهرههای درخشانی در عرصهء جغرافیا و جهانگردی پا به عرصهء وجود نهادند؛و با یورش مغولان بادیه نشین به سرزمینهای اسلامی،سیاست جهانگردی مسلمانان در سرزمینهای اسلامی و غیراسلامی رو به افول نهاد.
خلاصه ماشینی:
"در اینجا باید اشاره کرد که«هشام بن محمد کلبی»به خاطر تحقیقاتش در شبه جزیرهء عربستان در قرن سوم هجری و به روایتی بهعنوان نخستین چهرهء مسلمان در جغرافیا(6)،«محمد بن موسی خوارزمی»در نیمهء نخست قرن هجری با اثر مشهور خود صورة الارض(فرشاد،5631:ج 1،ص 8-732)،و«الکندی»در همان زمان با کتاب رساله فی الربع المسکون(نصر،9531:98)، از برترین چهرههای دنیا جغرافیدانان جهانگرد قرنهای آینده شد.
(بار تولد،6631:ج 1،ص 85-75) در همین عصر طلایی بود که«ابو عبید الله محمد بن احمد مقدسی»از بیت المقدس به سوی شرق راه افتاد و از سرزمینهای اسلامی و از جمله ایران دیدار کرد و پس از دیدارهایش،کتاب ارزشمند/حسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم را نگاشت.
علت اینکه از ادریسی و ابو الفداء یاد کردیم،این است که آنها از غوغای ناشی از یورش مغول دور بودند:ادریسی در اروپا و در آرامش به جهانگردی و نوشتن دست یازید و ابو لفداء بهعنوان سیاستمداری علاقهمند به قلمرو فرهنگ و دانش،گاه مآخذش علاوه بر آثار نویسندگانـ ادوار پیشین،آثار مکتوبی بود که از طریق بازرگانان و جهاگردان به سوریه میرسید.
ق. در اوج اشتهاری روی داد؛و او را در نزدیکی بقعهاش به خاک سپردند: خرم تن آنکه نام نیکش ماند پس مرگ جاودانی این است جزای سنت نیک ور عادت بد نهی تو دانی (همان،ص 277) و اینکه: ماهی امید عمرم از شست برفت بیفایده عمرم چو شب مست برفت عمری که از او دمی به جانی ارزد افسوس که رایگانم از دست برفت (همان،ص 477) ابن بطوطه و جهانگردی اما تقدیر روزگار چنین بود که دهه بعد،جهانگردی خوش سفر از سرزمینهای غربی جهان اسلام به دیدار شیراز آمد و از آرامگاه سعدی دیدن کرد."