چکیده:
در دهههای نخست قرن بیستم،گویششناسی در مفهوم عام و سنتی آن بیشتر در پی گردآوری و توصیف دادههای گویشهای محلی بود و مباحثی مانند ثبت و توصیف گویشهای در حال خاموشی،یافتن شواهد لازم برای تحلیل تحولات تاریخی زبانها و تدوین اطلسهای زبانی در برابر گویششناسان قرار داشت.در این دوران،تمرکز بر گردآوری،ثبت و در نهایت، توصیف دادهها،جنبههای نظری و روششناختی را در این حوزه به حاشیه میراند. بعدها،بهویژه در نیمهء دوم قرن بیستم،افقهای نوینی به لحاظ موضوعات مورد بررسی، روشهای پژوهشی و مباحث نظری پیش روی پژوهندگان گشوده شد.مباحثی چون خصلت پیوستاری زبان،نقش عوامل اجتماعی در روند تحولات زبانی،گویششناسی شهری، اثرگذاری گویشها بر یکدیگر،زوال،فرسایش و مرگ گویشها،و روشهای نوین مطالعه نگاه گویششناسان را واقعگرایانهتر و علمیتر و قلمرو کار آنها را گستردهتر کرد.پژوهشهای گویششناختی در ایران اکنون با بهرهگیری از مباحث نظری و روشهای پژوهشی تازه، رفتهرفته،به جایگاهی علمیتر نزدیک میگردد.
خلاصه ماشینی:
"مقاله گسترهء گویششناسی نوین یحیی مدرسی(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) چکیده: در دهههای نخست قرن بیستم،گویششناسی در مفهوم عام و سنتی آن بیشتر در پی گردآوری و توصیف دادههای گویشهای محلی بود و مباحثی مانند ثبت و توصیف گویشهای در حال خاموشی،یافتن شواهد لازم برای تحلیل تحولات تاریخی زبانها و تدوین اطلسهای زبانی در برابر گویششناسان قرار داشت.
اکنون میتوان این پرسش را مطرح کرد که،با توجه به خصلت پیوستاری زبان و با وجود تنوع و گوناگونی در جامعههای زبانی،محققان چگونه باید به مطالعه و توصیف گویشها و زبانها بپردازند؟پاسخ گویششناسان سنتی آن است که-با یکسان انگاشتن توانش گویشوران و همگن دانستن منطقه یا جامعهء زبانی مورد بررسی-دستکم در یک منطقهء محدود روستایی میتوان یک گویندهء بومی واحد(ترجیحا مسن،بیسواد و غالبا مرد)را به عنوان نمایندهء کل آن منطقه یا جامعه برگزید و رفتار زبانی یا گونهء فردی51او را به عنوان نمونهای از گفتار همهء اعضای جامعهء مورد بررسی پذیرفت.
از سوی دیگر،پاسخ زبانشناسان اجتماعی به این پرسش آن است که،به واسطهء ماهیت پیوستاری زبان و تحولات تاریخی در حال انجام در آن،حتی در یک منطقهء جغرافیایی کوچک و کمجمعیت نیز نمیتوان تنوع و گوناگونی را نادیده گرفت و برای بازتاب دادن این گوناگونیها باید تعدد و تنوع را در گویشوران مورد توجه قرار داد.
از آنجا که قلمرو کار گویششناسی نوین بسیار گستردهتر از گذشته شده است و موضوعات متنوعی-مانند مطالعهء گویشهای مناطق روستایی کوچک و مناطق شهری بزرگ،گویشهای اجتماعی،مجاورت و قرضگیریهای گویشی،زوال و فرسایش و مرگ گویشها-را دربرمیگیرد،روشهای پژوهش نیز تنوع قابل ملاحظهای پیدا کردهاند که پژوهنده برحسب مورد از آنها بهره میگیرد."