چکیده:
مقاله حاضر تلاشی است در مسیر حل مسئله ارتباط قانونمندی جامعه و تاریخ با آزادی انسان. برخلاف دو نظریه جبرگرا و تاریخنگر یا مخالفان قانونمندی حیات جمعی، این دو امر نه تنها هیچگونه تعارضی با یکدیگر ندارند بلکه ارتباط دو سویه با هم دارند. به منظور اثبات این ادعا پس از بررسی مفاهیم تحقیق، مفهوم قانونمندی جامعه و تاریخ بررسی شده است، سپس نسبت آزادی با قانونمندی تاریخ، ذیل قوانین تکوینی و قواعد اجتماعی، مورد تحلیل قرار گرفته و تصویر دقیقی از رابطه فوق بیان شده است. در این نوشتار به محدودیتهای اجتماعی در مسیر اعمال آزادی مانند خصلت مشروعیت اخلاقی، شیوارگی و درونی شدن اشاره شده است. علاوه بر آن به روشهای اثرگذاری فرد بر جامعه و تاریخ نیز پرداخته شده که در این مورد به دو مسیر تغییر در «ایدهآلها و اهداف» و «کنش و پیامدهای آن» پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"آنچه مسئله این مقاله را تشکیل میدهد، بررسی نسبت «قانونمندی جامعه» و «تاریخ» با «آزادی انسان» است؛ یعنی از یکسو به قانونمندی جامعه و تاریخ به عنوان اصل مسلم مبتنی بر استدلالهای نقلی، عقلی و علمی اعتقاد داریم که لازمه این امر، نفی آزادی و اختیار انسان است، 324 و از سوی دیگر، به آزادی انسان و پیامدهای فردی و اجتماعی آن اعتقاد داریم و با هر اندیشهای که با آزادی انسان تعارض داشته یا آن را محدود کند، مخالفت میورزیم، و لازمه این اعتقاد، نفی قوانین ثابت حاکم بر زندگی انسان است.
تلقی اراده و آزادی به عنوان جزء علت اگرچه مطالب فوق بیانگر نکتههای مهمی در این مورد است، ولی آنچه بیش از همه باعث طرح شبه جبر اجتماعی و تاریخی شده و در این نظریهها مورد توجه جدی قرار نگرفته، تلقی علی از قانونمندی جامعه و تاریخ است؛ یعنی گروهی چنین پنداشتهاند که پذیرفتن قانونمندی، به ویژه قانون علیت در جامعه و تاریخ و به طور کلی افعال انسان با توجه به حتمیت و ضرورت آن، در نهایت به نفی اختیار و پذیرفتن جبر منجر خواهد شد.
شهید صدر با استناد به آیات قرآن، پذیرش آزادی و اختیار انسان را یکی از مهمترین ویژگیهای قوانین اجتماعی و تاریخی معرفی نموده، و آن را با عمومیت، عدم تغییر و تبدیلپذیری و انتساب به خدا به مثابه دیگر ویژگیهای قوانین مذکور، در تضاد نمیداند، زیرا قوانین فوق از تحت ید خود انسانها جاری میشوند و اراده انسانها جزء علت است؛ یعنی انسان با انتخاب و میل خود میتواند دست به عملی بزند، ولی نتیجه آن تابع اصل علیت و خواست خداوند است."