چکیده:
از حدود سدهء چهارم میلادی دبستان تازهای به نام«دبستان ایرانیان»در«رها»ایجاد شد. مسیحیانی که از این مدرسه فارغ التحصیل میشدند،برای انجام خدمات مذهبی به کلیساهای ایران اعزام میشدند.در پی این تحولات،در عصر فرمانروایی ساسانی نیز مدارس علمی در شهرهای الرها،نصیبین و جندی شاپور برپا شد.این مدارس مرکز برخورد اندیشههای ایرانی با افکار هندی،یونانی،سریانی،چینی و رومی بود.یکی دیگر از عوامل مؤثر در تعامل اندیشههای فلسفی در عهد ساسانی و برپایی نهضت فلسفه،مهاجرت مسیحیان ساکن سوریه،کلیکیه،کاپادوکیه و...به درون ایران در عهد شاپور یکم بود که موجب افزایش ترجمههای متون سریانی به فارسی میانه شد.
خلاصه ماشینی:
"پایگاه علمی اسکندریه تا دوران اسلامی به حیات خود ادامه داد و به واسطۀ پرورش متفکران و دانشمندان بزرگ و در برداشتن کتابخانههای عظیم و تأثیر چشمگیری بر فرهنگ دیگر سرزمینهای غرب و شرق نهاد؛و الگوی ارزشمندی برای برپایی مدارس و مراکز علمی،بهویژه حوزههای پزشکی در مشرق زمین شد.
این احتمال نیز وجود دارد که اثر نفوذ همین مغان،زردشت توانست عناصر مهمی از ایزدان کهن را از طریق یشتها به دین تازه وارد کند(شوارتز،1993،ص 696)به نظر میرسد که پایگاه مغان ایرانی برای فراگیری دانشهای زمان خود،از جمله نجوم و علم احکام آن، بابل بوده است.
اوج تعالی این حوزۀ پزشکی،به ویژه در عهد خسرو انوشیروان بود که به واسطۀ ایجاد نهضت علمی و فرهنگی،دانشمندان سریانی زبان ایرانی و علمای هندی و زردشتی را در این مرکز به کار گمارده بود؛و در نتیجه، متون پزشکی چندی به پهلوی ترجمه شد.
(قریب،1368،ص 46) اگرچه از آثار ترجمه شده از هندی باستان به پهلوی گاه تنها نامی برجای مانده و از اصل آنها خبری در دست نیست،با این حال تأثیر این ترجمهها در گسترش دانش پزشکی در جندی شاپور و در پی آن در جهان اسلام مشهود است.
برخی از این اصطلاحات که در متون فارسی میانه نظیر بندهشن و متون مانوی نیز پراکندهاند،عبارت از:«اخترمار»(ستارهشناس)، «زمین پیمایی»(اندازهگیری زمین)،زیج هندوان،خانههای ماه،زایچه،کوشای هندی(:دومین برج نجومی در هند)و هورای یونانی( hora )(تفضلی،1376، ص 316) برخی آثار مربوط به دانش نجوم که در عهد ساسانی به پهلوی ترجمه یا تألیف شده بودند عبارت از: 1-وزیدگ(-گزیده):این کتاب در باب احکام نجوم بوده که به وسیلۀ والنس، ستارهشناس رومی،یا اسکندرانی در سدۀ دوم میلادی تألیف و احتمالا در عهد خسرو اول از یونانی به پهلوی ترجمه شده است."