چکیده:
موانع طولی یکی از اشکال ژئومورفیک درون کانالی هستند که در قسمت مرکزی کانال های رودخانه ای تشکیل می شوند و به علت اینکه نقش مهمی در فرآیند شریانی شدن رود دارند دارای اهمیت هستند. از این رو در این مقاله تشکیل موانع طولی و نقش آن در تغییر الگوی کانال مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. محدوده مورد مطالعه حوضه آبریز لاویج رود نام دارد که در استان مازندران و جنوب شهر نور در دامنه های شمالی البرز مرکزی قرار گرفته است. روش تحقیق بدین صورت بوده است که 3 بازه از مسیر رود که دارای موانع طولی بوده اند مورد بررسی قرار گرفتند. نقشه برداری از مسیر رود با استفاده از GPS انجام گرفت و موقعیت موانع طولی در کانال رود مشخص گردید. سپس از چندین مقطع عرضی از هر بازه نقشه برداری شد و اندازه ذرات رسوبی با استفاده از روش شمارش پبل تعیین گردید. حد دبی لبالبی با استفاده از شواهد میدانی شناسایی گردید. سپس با استفاده از روابط تنش برشی مرزی (کل)، تنش برشی بحرانی و پایداری نسبی بستر، توانایی رود مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج مقدار کم تنش برشی شکل بستر نشان می دهد که قسمت زیادی از انرژی رودخانه صرف غلبه بر مقاومت اشکال بستری می شود. نسبت کمتر از 1 پایداری نسبی بستر در بازه های مورد مطالعه نشان دهنده پایداری کم ذرات رسوبی در بستر رود می باشد. از این رو موانع طولی در قسمت های عریض کانال رود در جریان های کمتر از لبالبی و در نتیجه تغذیه زیاد رسوب و کاهش قدرت رود انباشته شده اند. تعداد این موانع در بعضی از بازه ها نشان دهنده تغییر تدریجی الگوی رود از حالت تقریبا مستقیم به الگوی تقریبا شریانی می باشد که نتیجه آن ناپایداری بیشتر کانال می باشد.
خلاصه ماشینی:
"تعدادی از اشکال ژئومورفیک میانکانالی(بریرلی و فریرس،5002) (1)- Imbricate (2)- Island (3)- Forced midchannel bar (4)- Chute (5)- Compound midchannel bar (6)- Ridge هدف از این مقاله شناسایی فرایندهای موثر(دبی،تنش برشی،کل،تنش برشی بحرانی و پایداری نسبی بستر)در ایجاد موانع طولی در رودخانهها و نقش این موانع در تغییر الگوی رود میباشد.
(1)- Reach (2)- Pebble Count (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 2:موقعیت حوضه آبریز لاویجرود و پلان بازههای مورد مطالعه(خطوط افقی که پلان بازهها را قطع میکنند،محل برداشت مقاطع عرضی را نشان میدهند) -تعیین دبی لبالبی1:دبی لبالبی حد اکثر دبی است که در کانال رود جریان پیدا میکند بدون این که بر روی کرانه کانال جاری میشود و معمولا به عنوان جریانی که بهطور متوسط هر 2/3-1 سال رخ میدهد پذیرفته شده است(سیمون (1)- Bankful discharge و کاسترو،113،3002).
مقطع دبی در جاهایی که دارای دشت سیلابی فعال بودهاند به راحتی شناسایی شدند،اما در بازههایی که دارای موانع طولی بوده و یا کانالهایی که بستر رود بهطور عمیق فروسایی شده،شناسایی حد دبی لبالبی مشکل بوده و از وجود پوشش گیاهی درختی در پایینترین حد در امتداد کانال رود استفاده شده است(اسماعیلی،5831).
محاسبه تنش برشی(مرزی،بحرانی و شکل بستر)و پایداری نسبی بستر (به تصویر صفحه مراجعه شود) (*) Y به معنی وجود موانع طولی و N نشاندهنده عدم وجود موانع طولی در کانال رود است.
بررسی موانع طولی،محاسبه تنش برشی(مرزی و بحرانی)و پایداری نسبی بستر (RBS) جریانهای لبالبی در بازههای مختلف لاویجرود نشان میدهد که این موانع در جریانهای سیلابی کمتر از لبالبی تشکیل شده و به علت وجود اشکال بستری در بازههای مختلف افت انرژی زیادی دارند که توانایی رود را برای حمل ذرات کاهش میدهد."