چکیده:
از دیرباز، در فلسفه میان دو مکتب فکری بهنام رئالیسم و ایدئالیسم بحث و مناقشه وجود داشته است. اگرچه مسئله سنتی «رئالیسم ـ ایدئالیسم» به حوزهای از فلسفه تعلق دارد ولی در اینجا به مباحث جدیدتری توجه میکنیم که بهطور خاص درباره علم است و تا حدودی نیز به مسئله سنتی مذکور شباهت دارد. این مباحث، در زمینه مناقشههایی است که میان «رئالیسم علمی» (scientificrealsim) و مخالف آن که ضدرئالیسم (anti-realism) یا ابزارگرایی (instrumentalism) خوانده میشوندـ مطرح است. مؤلف در این نوشتار پس از بیان دو روایت از ضد رئالیسم یکی از قویترین استدلالها را برای رئالیسم علمی بهنام استدلال بدون استناد به امور معجزهوار، بیان کرده و اظهار میدارد که این استدلال در معرض اعتراض قرار دارد. وی در ادامه این اعتراضها و سپس پاسخ طرفداران رئالیسم به آنها را بیان میکند. بهعقیدة مؤلف تمایز میان اشیاء مشاهدهپذیر و مشاهدهناپذیر، محور بحث میان رئالیسم و ضدرئالیسم است که به بررسی آن میپردازد. این نوشتار با بررسی یکی از استدلالهایی که برای ضد رئالیسم اقامه شده است به پایان میرسد.
خلاصه ماشینی:
"پس چگونه میتوانیم بدانیم که نظریههای امروزی نیز دچار این سرنوشت نخواهند شد؟ بهعبارت دیگر مثلا چگونه میتوانیم بدانیم که نظریة اتمی دربارة ماده، همان سرنوشت نظریه فلوژیستون را پیدا نخواهد کرد؟ ضدرئالیستها استدلال میکنند اگر به تاریخ علم توجه کافی مبذول کنیم خواهیم دید که استدلال از طریق موفقیت علمی برای صدق نظریهها، یک راه متزلزل است.
اگر روشن شود که این تقسیم، رضایتبخش و معتبر نیست آنگاه ضدرئالیسم به مشکل اساسی دچار خواهد شد و درواقع باید بگوییم رئالیسم از این صحنه با پیروزی خارج میشود و به همین دلیل است که گاهی رئالیستهای علمی علاقهمندند بر دشواریهایی که در تمایز میان امور مشاهدهپذیر/ مشاهدهناپذیر وجود دارد تأکید کنند.
بنابراین، ما چگونه میتوانیم تصمیم بگیریم که کدامیک را بهعنوان «مشاهده» تلقی کنیم و کدامیک را چنین نینگاریم؟ آیا یک زیستشناس میتواند ارگانیزمهای ریز را با میکروسکپ قوی مشاهده کند یا اینکه او صرفا میتواند حضور آنها را آشکار سازد همانگونه که یک فیزیکدان میتواند حضور الکترونها را در اتاقک ابر آشکار سازد؟ اگر بتوان چیزی را فقط به کمک ابزارهای دقیق علمی مشاهده کرد آیا باید آن را مشاهدهپذیر بهشمار آورد یا مشاهدهناپذیر؟ ابزار مورد استفاده برای آشکارساختن چقدر باید دقیق و قوی باشد که ما بتوانیم آن مورد را «آشکارسازی» تلقی کنیم نه مشاهده؟ به اعتقاد مکسول هیچ راه اصولی برای پاسخ به این قبیل پرسشها وجود ندارد."