چکیده:
پرسش از شخصیت فلسفی علی بن ابی طالب(ع)هم بجهت کشف جنبهای از ابعاد وجودی آن بزرگوار و هم به سبب اهمیت دیدگاههای آن حضرت و هم به علت شأن پراهمیت فلسفه و حکمت و جایگاه آن در دانش بشری،پرسشی بواقع با اهمیت و درخور توجه میباشد. این نوشتار در صدد گشودن باب جستارهایی چند در حول و حوش شخصیت فلسفی امام علی(ع)و ارائه تأملاتی در باب جنبههای متعدد آن است.امید آنکه بتواند نکاتی را در باب حکمت علوی و بلندای شخصیت و اندیشهء فلسفی امام علی(ع)عرضه نماید.
خلاصه ماشینی:
"به اعتقاد علامه طباطبایی،کسانی که در تاریخ فلسفه صاحب نظرند و به تحول آراء و افکار در این خصوص توجه دارند و موقعیت این ستونهای فلسفی و این مسایل دقیق حکمی را که در لابلای کلمات امام علی بن ابی طالب(ع)آمده و در ردیف مشکلترین مباحث الهی جای گرفته،در مد نظر قرار دهند،یقین خواهند کرد که آن بزرگوار مسایلی را در فلسفه الهی مطرح ساخته است که کسی پیش از او این مباحث را مطرح نکرده و بابی راجع به آنها منعقد ننموده و احدی پیش از او چنین به برهان و دلیل توسل نجسته است.
»(صافی گلپایگانی،42)و بعضی چنین میآورند که «مثل اعلی و نمونهء کامل فلسفهء الهی را میتوان شخصیت بارز علی بن ابی طالب دانست»و هانری کربن مینویسد که:«جای تأسف است که تحقیق فلسفی در این کتاب(نهج البلاغه)تا امروز هنوز در اروپا مورد توجه قرار نگرفته است.
حاصل سخن آنکه به کار بردن مفاهیم انتزاعی برای بیان شهودات و کشفیات عرفانی و نیز استفاده از مواد معرفتی عرفانی را میتوان در کلام امام علی(ع) استخراج و استنباط کرد و این امر میتواند بعنوان یکی از زمینههای مهم در تشکیل زبان فلسفی در عرفان،و استفادهء فلاسفه از کشف و شهود در فلسفه، باشد.
تأثیر نهج البلاغه در تفکر شیعی نهج البلاغه و آرای امام علی(ع)در دو مقام،تأثیر خود را بر تفکر شیعی نشان میدهد:الف-تأثیر در ایجاد میل و نیز در قالب و شکل یا روش تفکر شیعی که در این حالت تفکر شیعی بطرف عقلی اندیشی میل یافته و رنگ عقلی و فلسفی به خود میگیرد:«دقیقا و به خاطر طرح مباحث عقلی و توجه خاص ائمه معصومین و بویژه حضرت علی(ع)به مباحث عقلی است که طرفداران و شیعیان آنان به چنین مباحثی روی آوردند،یعنی این تمایل را ائمه شیعه به وجود آوردهاند»(مطهری،996:بیتا)."