چکیده:
تکثر مغالطات امری است که متعلمان فلسفه را در تمییز انواع مغالطات با دشواری
رویارو میسازد. نگارنده در این نوشتار کوشیده است شمار مغالطات را کاهش دهد؛
بیآنکه چیزی از خطاها مغفول بماند. وی اثبات کرده است که مغالطة «وضع ما لیس بعلة
علة» نوعی مستقل از مغالطات نیست؛ نیز مغالطات لفظی و چهار مغالطة تفصیل مرکب،
ترکیب مفصل، اخذ ما بالعرض مکان ما بالذات و سوء اعتبار حمل به یک مغالطه باز
میگردند. همچنین شرط مصطلح در فساد ماده، لغو شده است.
خلاصه ماشینی:
"اما موضوع این نوشتار چیست؟ نویسنده دعوی میکند که مغالطة مذکور، نه یک مغالطه در عرض دیگران، بلکه فراگیرندة همه مغالطات است و خود نیز بیآنکه به یکی از انواع مغالطهها باز گردد، موجود نیست.
پس اگر نتیجه صادق است یعنی نمیتوان مغالطه دیگری در آن یافت و هر گونه مغالطهای مشعر به این است که هنوز علیت معتبر بر قرار نگردیده است، به سخن دیگر هنوز اخذ ما لیس بعلة علة از استدلال رفع نشده است.
سبب روشن است، در ترکیب مفصل، حکم منفردا صادق و مجتمعا کاذب است، همین را میتوان با عبارتی به تناسب قضیه برای رفع مغالطه قرار داد و چون مغالطهای که قیدی از یک جزء حذف شده یا قید زایدی بر آن افزوده شده، سوء اعتبار حمل است پس هر دو مغالطه به سوء اعتبار حمل باز میگردند، مضاف بر آنکه در مورد ترکیب مفصل، نص ابن سینا و تأیید خواجه نیز وجود دارد (قطب الدین رازی، در حاشیه بر منطق اشارات، ص 318).
و در تفصیل مرکب: بسیط الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشیء منها: بسیط الحقیقه کل الاشیاء (از نظر کمالات وجودی) و لیس بشیء منها (از نظر حدود عدمی) آیا چنین نیست که در این دو مغالطه، به صرف گفتن اینکه حکم منفردا صادق یا کاذب است اکتفا نمیشود و پس از آن باید دلیل این سخن ذکر گردد؟ آن دلیل همین قیودی است که افزوده شده، پس چرا از آغاز با حذف این دو مغالطه و ارجاع آنها به سوء اعتبار حمل کار تشخیص را آسان نکنیم؟ همین سخن در «اخذ ما بالعرض» نیز صادق است."