چکیده:
در کنار انواع سه گانهای که برای حماسه برشمرده اند (حماسه اسطوره ای و ملی,
حماسه تاریخی, حماسه دینی) می توان نوع چهارمی نیز برای آن در نظر گرفت و آن,
حماسه عرفانی است. این نوع از حماسه را باید در سروده های صوفیانه و عارفانه
فارسی که پس از قرن پنجم هجری سروده شده است, سراغ گرفت. در این گونه از حماسه,
صوفی یا عارف چونان قهرمان یا پهلوانی با نفس اماره و ددان و دیوان درون خویش به
نبرد می پردازد و در جنگ و جدالی سخت و خونین آنها را فرو میشکند. تجلی بارز این
گونه از حماسه را در غزلیات و مثنویهای عارفانه و قلندرانه سنایی و عطار و بهویژه
در دیوان غزلیات مولانا شاهد هستیم. مقاله حاضر پس از بحث و بررسی درباره مفهوم و
ماهیت حماسه عرفانی, به بازتاب این گونه از حماسه در دیوان غزلیات مولانا ـ شمس
نامه ـ می پردازد و مسأله حماسی بودن عرفان مولانا را در سه حوزة روحیه و شخصیت
حماسی, تخیل و ذهنیت حماسی و زبان و بیان حماسی مولانا با ارائة شواهد و نمونه
های متناسب مورد مطالعه قرار می دهد.
Beside the three form of epic (national epic، historical epic، religious epic) the fourth form of epic can be accepted that is "mystical epic". This kind of epic can be found in mystical composed after fifth century. In this kind of epic sufi or mystic like a hero fights against inner devils and in a bloodshed war gains uper hand over enemies. We can find this king of epic in mystical poems of Attar، Sanaee and especially in Mowlana's odds.
This article attempts to consider the meaning and concept of mystical epic and the reflection of this kind of epic in Mowlan's odds "Shams Nameh" and study the Mowlan's mystical epic in three field; "the epic characteristic، the epic imaginary and epic statement".
خلاصه ماشینی:
[2] (3/1403) پیشینه پژوهش در زمینه حماسه عرفانی و بیان وجوه ممیزه پژوهش حاضر و وجوه نو آوری آن در آثاری که ذیلا از آنها سخن به میان می آید, جای جای, به صورتی اشاره وار و اجمالی از حماسه عرفانی سخنی به میان آمده که این اشاره ها گاه تنها در حد چند سطر و گاه در حد یک یا چند صفحه است: دکتر منوچهر مرتضوی در کتاب فردوسی و شاهنامه در ضمن بحث از فردوسی و روحیه حماسی او, به گونه ای فرعی و اجمالی, غزلیات مولانا را دارای روح حماسی می داند و آن را بزرگترین حماسه عرفانی جهان می خواند.
دکتر رزمجو در کتاب انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی در این باره می نویسد: دفتر حماسه سرایی ملی که کارنامه فرهنگ و تمدن قوم ایرانی در ادوار باستانی و مظهر ارزشهای فکری و جهان بینی و پیکارهای حق طلبانه این ملت در معبر تاریخ تکوین و تکامل خود می باشد, با فرا رسیدن قرنهای پنجم و ششم هجری بسته می شود و چون ادامه حیات آن به بن بست می رسد؛ با استحاله ای معنوی, در شکل تصوف و عرفان ایرانی تولدی تازه می یابد و در این تحول کیفیت, نبرد قهرمانان و درگیری آنان با دشمنان اهرمن خوی بیگانه, در آوردگاههای بیرونی, مبدل به پیکار درونی انسان با دشمن همخانه اش, نفس اماره, می گردد و جای زور بازو و نیروی نیزه و شمشیر را قدرت عشق و بردباری و ترک علایق مادی و ریاضتهای روحانی می گیرد (رزمجو, 1368: 115).