چکیده:
این مقاله در دو بخش تدوین یافته است.نویسنده در بخش نخست به بررسی تاریخ اجماع مدرکی و آرای فقها و اصولیان درباره حجیت آن پرداخته و چنین نتیجه گرفته که نزد بیشتر فقهای متأخر و معاصر،اجماع مدرکی حجت نیست ولی برخی از آنها و نیز فقهای گذشته،اجماع مدرکی را حجت میدانند.در بخش دوم به ارزیابی اجماع مدرکی بنابر مبانی مختلف حجیت اجماع میپردازد و در نهایت نتیجه میگیرد که مدرکی بودن اجماع بنابر مبنای اجماع دخولی،اجماع لطفی،اجماع تقریری و برخی از فروض اجماع تلقی،خللی به حجیت اجماع وارد نمیکند و در مقابل،اجماع مدرکی بنابر مبنای اجماع کاشفف از دلیل معتبر یا اجماع کاشف از رضایت امام زمان(ع)و برخی دیگر از فروض اجماع تلقی،حجیت نیست.
خلاصه ماشینی:
"در فرض دوم که مدرک اجماعکنندگان نزد تحصیلکننده اجماع غیر معتبر است،علم او به مدرک و ضعف آن،خدشهای به حجیت این اجماع وارد نمیکند؛زیرا او میداند که امام(ع)به طور ناشناس در میان اجماعکنندگان است و آن حضرت،همرأی با آنان میباشد و ضعیف بودن مستند فتوای آنان خللی به کشف چنین اجماعی از رأی معصوم(ع)وارد نمیکند،مگر اینکه در فرض بسیار غریب و نادری ادعا شود که مستند ضعیف،متعلق به همه اجماعکنندگان از جمله افراد ناشناس است.
اینک به تبیین هریک از این نظریهها در اجماع حدسی و رابطه آنها با اجماع مدرکی میپردازیم: نظریه اول:اجماع کشفی(کشف از دلیل معتبر) بنابر این نظریه-چنانچه طرفداران آن نیز تصریح کردهاند82-مدرکی یا محتمل المدرک بودن اجماع،مانع از حجیت اجماع است؛زیرا بر پایه این نظریه،تراکم ظنون حاصل از توافق فقها بر یک فتوا،کاشف از دلیل معتبری نزد آنهاست که مستند فتوای آنان میباشد و اگر در کنار اجماع آنان،دلیلی یافت شود که به طور قطع یا احتمال،مستند همه یا بعضی از آنها باشد در این صورت این (62)نائینی،فوائد الاصول،ج 3،ص 251.
53 بنابراین مبنا،اگر همه یا بعضی از اجماعکنندگان در فتوای خود به دلیلی استناد کرده باشند ولی اتصال اجماع تا عصر حضور و ظهور معصومان(ع)احراز شده باشد،مدرکی بودن این اجماع خدشهای به کشف آن از تقریر امام(ع)وارد نمیکند؛زیرا اگر دلیل مزبور نزد تحصیلکننده اجماع معتبر باشد،عدم ردع و سکوت امام(ع)حکایت از تقریر فتوا و دلیل آن دارد و اگر دلیل مزبور نزد تحصیل کننده اجماع معتبر نباشد،اولا استناد قدما در فتوای مورد اجماعشان به دلیلی خاص،ضرورتا حکایت از استناد فقهای طبقات پیشین و در نهایت طبقه اصحاب ائمه(ع)-که فتوایشان مورد تقریر امام(ع)بوده است-نمیکند."