چکیده:
و فرزند و فرزند و ... راه یافته است. در مقالهی حاضر سعی نگارنده بر آن بوده است که عین القضات با استناد به آثارش معرفی شود.عین القضات همدانی بدون شک یکی از نوابغ عالم بشری و از چهرههای شاخص و ممتاز عرفان اسلامی ایران است که آثار ارزشمندی در دوران کوتاه زندگیش از خود به جای گذاشته است. نبوغ،خلاقیت و ژرفنگری خاص وی،او را در ردیف بزرگان عرفان اسلامی همچون بایزید،حلاج،ابوسعید،خرقانی و...قرار میدهد اما چنانکه باید مورد توجه محققان قرار نگرفته است،چنانکه حتی در چاپ جدید دایرة المعارف اسلام نام او از قلم افتاده است،و بعدها در سال 1980 در ضمیمهی 2-1،نیم صفحه دربارهی او نوشتهاند که آن هم خالی از اشتباه نیست.بروکلمان نیز نام او را نه در ردیف عارفان و مشایخ بلکه به تبع سبکی در طبقات،به عنوان قاضی شافعی فهرست کرده است. مقالات دایرة المعارفی دربارهی عین القضات به ترتیب در دایرة المعارف اسلام(1980)،دایرة المعارف دین(1987)و مفصلترین آنها در دایرة المعارف ایرانیکا(ج 3،1989)به قلم باورینگ،به چاپ رسیده است.در دایرة المعارف اسلام و به تبع آن در ایرانیکا اشتباهاتی از قبیل تاریخ شهادت،تاریخ ملاقات قاضی با احمد غزالی، داشتن زن
خلاصه ماشینی:
". در نامهها و بیشتر در تمهیدات آیندهی خود را پیش بینی میکند:« دریغا هر کسی سر این ندارد؛فردا باشد روزی چند عین القضاة را بینی که این توفیق چون یافته باشد که سر خود فدا کند تا سروری یابد!من خود میدانم که کار چون خواهد بود!ای عزیز این بیتها نیز بشنو: چندان ناز است ز عشق تو در سر من کاندر غلطم که عاشقی تو بر من یا خیمه زند وصال تو بر سر من یا در سر این غلط شود این سرمن» (تمهیدات،632)و نیز؟؟؟(تمهیدات،692،132،7-662)؛(نامهها، 18/2) در نامههایش به دولتمردان،بیپروا به بدگویی از سلطان محمود سلجوقی و وزرا و امرایش میپردازد و آنان را ظالم و دوزخی میخواند.
1. در نامهها نیز چون تمهیدات آیات،احادیث،اشعار و اقوال عربی و فارسی بسیار آمده است و نیز 31 بیت به صورت پراکنده از شعرهای محلی که قاضی آنها را اورامه یا فهلوی مینامد،آمده که تعلق خاطر عین القضات را به لحجهی محلی نشان میدهد کهاحیانا تحت تأثیر باباطاهر همدانی و اشعار اوست ولی این که چرا حتی یک بیت از فهلویات در تمهیدات دیده نمیشد شاید به مخاطب آن کتاب مربوط باشد که احیانا در نمی یافته است و این مخاطبان نامهها شعر محلی را میفهمیدهاند یا اینکه خواسته در تمهیدات رسمیتر بنویسد."