چکیده:
یکی از مسائل رجالی که از دیرباز توجه رجال شناسان را به خود جلب کرده، مسئله وجود
یا عدم شخصی به نام « سلیم بن قیس هلالی» است، شخصی که یکی از کهن ترین کتاب های
روایی شیعه منسوب به اوست و شهرت او نیز تا حد زیادی معلول همین انتساب است.رجال
شناسان و صاحب نظران، دربارة این مسئله دو دیدگاه مختلف داشته اند: دیدگاهی که
سلیم بن قیس هلالی را نه تنها شخصیتی واقعی، که شخصیتی بسیار برجسته و قابل توجه
دانسته و با اوصافی مانند « جلیل القدر»، « من اولیاء امیرالمؤمنین(ع)» و ... از او
یاد کرده است. و دیدگاه دیگری که سلیم بن قیس هلالی را نامی بی مسما، ساختگی و
موهوم شمرده که اساسا هیچ گاه وجود واقعی نداشته و یا نامی مستعار پنداشته است که
شیعیان کوفه از رهگذر تقیه به کار برده اند.
به نظر نگارندة این مقاله، هر کدام از دو دیدگاه فوق قابل نقد است. شاید بتوان
دیدگاه سومی را مطرح کرد که به واقعیت نزدیک تر باشد. سلیم بن قیس هلالی نه یک
شخصیت تاریخی برجسته بوده است و نه یک شخصیت خیالی و ساختگی، بلکه یک شخصیت صرفا
روایی بوده است که باید در بستر مناسب خود مورد مطالعه قرار گیرد. بستر مناسب برای
مطالعة یک شخصیت روایی- بر خلاف آنچه برخی تصور کرده اند- منابع تاریخی نیست، بلکه
منابع رجالی و حدیثی است. تحقیق و جست و جو در این منابع نیز به روشنی نشان میدهد
که سلیم بن قیس هلالی به عنوان یک راوی مسلم و نویسندة احتمالی کتاب منسوب به او
واقعیت داشته است.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس، چنان که برخی از رجال شناسان اشاره کرده اند (موحد ابطحی، 1/197)امام باقر(ع) خود از ابان بن ابی عیاش و سلیم بن قیس هلالی روایت کرده است و این نه تنها بر وجود سلیم و وثاقت او، بلکه چه بسا بر اعتبار کتاب و وثاقت راوی در نقل کتاب نیز دلالت دارد؛ چرا که روایت امام معصوم از یک شخص اگر نه بر وثاقت مطلق آن شخص، لاجرم بر صحت روایت او دلالت خواهد داشت و این بسیار فراتر ازدلالتی است که برای روایت اصحاب اجماع ادعا شده است.
اما گواه دیگری که از اشکال سندی روایت پیشین نیز برکنار می باشد این است که شیخ طوسی در همان موضع از کتاب غیبت، پس از آن که وصیت رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین(ع) را از سلیم بن قیس نقل می نماید از طریق احمدبن ادریس، از محمد بن عبدالجبار، از صفوان بن یحیی روایت می کند که گفت: حضرت ابوالحسن موسی بن جعفر (ع) وصیت مذکور را به همراه وصیت دیگری برای من فرستاد(همانجا).
4- در المصنف عبدالرزاق بن همام، المصنف ابن ابی شیبه کوفی، کتاب العلم ابوخیثمه نسائی، مستدرک حاکم نیشابوری، تاریخ ابن عساکر، کنزالعمال متقی هندی از منابع روایی اهل سنت، کتاب الزهد حسین بن سعید اهوازی، بصائرالدرجات ابن صفار، کافی کلینی، تفسیر فرات، خصال شیخ صدوق، غیبت نعمانی، اختصاص شیخ مفید، و تهذیب و غیبت طوسی، و الجواهر السنیه و اثبات الهداه شیخ حرعاملی از منابع روایی شیعه، از سلیم بن قیس هلالی به گونه ای مستقل از کتاب او یا ابان بن ابی عیاش روایت شده است."