چکیده:
یکی از امیتازهای بسیار مهم در حوزهی تفکر شیعی،وجود اجتهاد است.اجتهاد به معنی استفراغ وسع و نهایت سعی مجتهد در به دست آوردن حکم شرعی،نیروی محرکهی تولید علم در مبانی فقهی است.سنت علمی و روشمند اجتهاد،در حوزههای علمیه،روشی دیرینه و با اهمیت و پر ارزش است.روحیهای که بر حوزهها غالب است،روحیهی فهم تحقیقی است.یعنی طالب علم دینی حتی در ادبیات و مقدمات نیز در صدد است تا هر مسئلهای و مطلب و مبحثی را،به طور دقیق بفهمد و دلیل آن را به دست آورد.احیای اجتهاد به عنوان موتور تولید علم در حوزهی تفکر اسلامی میتواند دستاوردهای قابل ملاحظهای را،به ارمغان آورد،اما اینکه چگونه میتوان از اجتهاد به عنوان مولد علم استفاده کرد،نیاز به تبیین شرایط و موانع آن دارد که در این نوشتار سعی شده است در حد امکان،نوع اجتهاد مطلوب معرفی شود.
خلاصه ماشینی:
بیان عالمان اصولی از اجتهاد در هر حال مراد اصولیها از اجتهاد،معنایی نیست که در تعریفهای مذکور آمده است،بلکه آنها اجتهاد را،به معنای شناخت حکم شرعی از راه منابع و مصادر و پایههایی میدانند که از نظر شرع،حجیّت و اعتبارش امضا شده باشد و مجتهد با استفاده از چنین منابع و مصادر و اصول و اماراتی است که پاسخ مسائل تازه و موضوعات مستحدث و رویدادهای زندگی را به دست میآورد.
تعریف دوّم(اجتهاد) گروه دیگری از اندیشمندان،اجتهاد را این گونه تعریف نمودهاند:به کار گرفتن فقیه،سعی و کوشش خود را برای دستیابی به احکام شرعی،و بجاست که سخن بعضی از آنان را،در اینجا نقل کنیم: نویسندهی بزرگ ابو حامد محمّد غزالی شافعی میگوید:«اجتهاد عبارت است از بذل تلاش(مجتهد)و به کارگیری همه توان در راه به دست آوری امری و این واژه به کار نمیرود در چیزی که همراه با مشقت و سختی باشد.
معنای اجتهاد از نظر آخوند خراسانی استاد بزرگ،آخوند خراسانی،اجتهاد را این گونه تعریف کرده است:«به کار گرفتن توان در راه تحصیل و یافتن حجّت بر حکم شرعی»(کفایه الاصول،ج 2،ص 224) اندیشمند دیگری در تعریف اجتهاد چنین آورده است:«تلاش و کوشش در استخراج حکم شرعی فرعی یا تحصیل حجّت از راه ادلهی تفصیلی آن»اگر ملاک صحّت عمل را،تحصیل حجّت بدانیم،تعریف یاد شده از مناقشات پیشین در امان است، زیرا حجّت هم شامل علم میشود و هم شامل دلیل علمی-اصول و امارات معتبره-و بنابر مسلک و شیوهی اهل سنت، شامل مطلق ظن نیز میگردد و همچنین بنا بر قول قائلین به انسداد باب علم،لفظ حجّت،ظن مقید به زمان انسداد را،در بر میگیرد.