چکیده:
رباعی به دلیل ویژگیهایی که نسبت به سایر قالبهای شعری داشته، قرنها مورد توجه ادیبان بوده است.یکی از این ویژگیها دارا بودن وزنهای متعدد و متنوع آن است؛از طرفی دیگر،رباعی به عنوان قالبی که میتواند دربرگیرندهی موضوعات و مضامین گوناگون باشد،همواره مورد توجه اکثر شاعران قرار گرفته است.با توجه به این مطلب،در این نوشتار،رباعیات خاقانی از لحاظ تنوع عروضی و موضوعی مورد بررسی قرار میگیرد؛بدین معنا که بیشترین و رایجترین وزنها و موضوعاتی که در رباعیات خاقانی به کار رفته است-همراه با اطلاعات آماری- نشان داده میشود.در حاشیهی این دو بحث،رباعیات خاقانی از لحاظ قافیه و ردیف نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"وزنهایی است که در این رباعیات وجود دارد و نه اثبات اصالت عروضی رباعی و نه
مصراعهای رباعیات خاقانی جمعا در 9 وزن سروده شده است.
رباعی بصورت کامل به این وزن سروده شده است؛یعنی 6% از کل رباعیات.
مصراع)است و 21 رباعی نیز به صورت کامل بر این وزن است(4%از کل رباعیات):خاقانی اگرچه در سخن مردوش است
کامل(2%)بر این وزن سروده شده است:درد سر مردم همه از سر خیزد چون یافت کله درد قویتر خیزد
استعمال این وزن نیست به سایر رباعیات خاقانی 61%(591 مصراع)است و تنها 2
بر این وزن نیز هیچ رباعی کاملی سروده نشده است.
مصراع چهارم این دو رباعی بنگرید:گرچه صنما همدم عیسی است دمت روح القدسی چگونه خوانم صنمت
وزن نیز بسیار نادر الاستعمال و میزان کاربرد آن 5%%(8 مصراع)است و خاقانی هیچ
نادر است و خاقانی فقط یک مصراع بر این وزن دارد.
شد بیشتر رباعیات خاقانی متشکل از آمیزهی چند وزن مختلف عروضی است و
کمتر رباعیای میتوان یافت که کاملا بر یک وزن سروده شده باشد؛طوری که تنها 31%(93 رباعی)از رباعیات او به طور کامل به یکی از این دوازده وزن گفته شده
بنابر این تعریف دو نوع قافیه برای رباعی متصور است:
این نوع مضامین است:گم شد دل خاقانی و جان بر دو یک است وز غدر فلک خلاص را هم بشک است
رباعیات خاقانی مختص به این نوع مضامین است:چه آتش و چه خیانت از روی صفات خائن رهد از آتش دوزخ هیهات
هر چهار مصراع تخلص میکند مانند این رباعی:ای از دل دردناک خاقانی شاد غمهای تو کرد خاک خاقانی باد "