چکیده:
این مقاله ضمن تحلیل و بسط دو مفهوم ارزش ذاتی و ارزش ابزاری در حوزه طبیعت و محیط زیست و تطبیق آن با رویکردها و نحلههای غالب فلسفه و اخلاق محیط زیست به مطالعه این بحث در حوزه حقوقی،بویژه حوزه مربوط به خسارات زیست محیطی و ارزیابی آنها پرداخته است.فرض اساسی این نوشتار بر این امر استوار است که هنوز قوانین و رویکردهای حوزه محیط زیست رنگ و بویی مبتنی بر انسان محوری دارند و از رویکردهای طبیعت محوری که انسان نیز جزئی از آن بشمار آمده،غففلت گردیده است.در نهایت برآیند این مقاله تأکید بر رویکرد انسان«طبیعت محور»(آنترو بیوستنتریک)با الهام از آموزههای اسلام در عرصه فلسفه و حقوق محیطزیست است.
خلاصه ماشینی:
"هرچند این رویکرد در سالیان اخیر از سوی فلاسفه محیط زیست مورد تأکید قررا گرفته و سعی شده است این دیدگاه قانونی گردد،لیکن باید توجه داشت که از لحاظ مطالعه«تاریخ فلسفه میحط زیست»3تئوریهای مربوط به ارزش ذاتی طبیعت جنبه نوینی نداشته و میتوان زمینههای آن را در اندیشههای یونان باستان و فلسفه اسلامی یافت.
در زمینه نقد دو دیدگاه فوق علاوه بر مسائلی که در مفهوم ارزش به اختصار اشاره شد، فلاسفهای نظیر فاکس با ایده«همزاد پنداری»،آرنه ناس1با طرح مفهوم«اکوسوفی»یا فلسفه بومشناسی عمیق،جان انیل با نظریه«شهوت چشم»هیپورن با نظریه حیرت،مککی با «نظریه بازیها»،جمیز لاولاک با نظریه معروف«گایا»،هاردین با مقاله جنجالی«تراژدی منابع عام»،دیوید پیرس با«نظریه اقتصاد سبز»،پاسمور با کتاب«مسئولیت انسانی در قبال طبیعت»، هوارت با«بررسی پدیدارشناختی ارزش»،راشکل کارسون با کتاب«بهار خاموش»،پل ارلیش با«بمب جمعیت»،نورتون با طرح رویکرد فرهنگی به«زیستشناسی حفاظت»و با طرح مثال معروف و تأثر برانگیز دلارهای شنی،لئوپولد با طرح مفهوم«اخلاق زمین»،ریچارد و وال روتلی2با طرح«شوینیسم انسانی»در نقد فلسفه انسان محور غرب و همچنین کتاب معروف «آخرین انسان»و آلبرت شوایتزر3و فلاسفه مدرن و پستمدرنی نظیر مارکوزه در«رهایی از طبیعت»و انسان تک ساحتی،ارنست شوماخر با کتاب معروفش تحتعنوان«کوچک زیباست»،بوکچین با طرح اصول بومشناسی اجتماعی در کتاب معروفش تحتعنوان «آثار شیسم پس از کمیابی»رودلف باهرو در«سوسیالیسم و بقا»با تأکید بر تقدم و ضرورت حفظ محیطزیست به جای مبارزه طبقاتی،یورگن هابر ماس در مکتب فرانکفورت و نقد نوین نظام سرمایه سالار و اخیرا نیز کسانی مانند بیل مک گبین با کتاب«پایان طبیعت»،آناتول لیون با«پایان غرب»و جان بلامی فاستر و دیگران به زوایای مختلف مسئله ارزشها در محیط زیست پرداختهاند."