چکیده:
شهید سید محمد باقر صدر تفسیر خاصی از مفهوم احتمال به دست داده است که میتوان آن را«تفسیر اجمالی احتمال»نامید.در شماره پیشین مجله نقد و نظر به تفصیل به این نکته پرداخته شد که آیا تفسیر اجمالی با اصول موضوعه نظریهء احتمالات سازگار است یا نه.در این مقاله به این پرسش پرداخته میشود که آیا تفسیر اجمالی میتواند تبیین کامل و منسجمی از شهودها و ارتکازات ما در اسناد احتمال به رویدادهای مختلف به دست دهد.در این ارتباط،تفسیر اجمالی با سه مسئله اصلی روبهرو است:چگونگی تنظیم اطراف علم اجمالی،چگونگی تأثیر قراین غیر قطعی بر احتمال و چگونگی اسناد احتمال در فضاهای پیوسته.شهید صدر ضمن توجه به دو مسئلهء نخست،پاسخهای جالب توجهی را برای آنها فراهم آورده است.راه حل او برای مسئلهء نخست گر چه از قدرت شهودی بالایی برخوردار است، به شیوه دقیقی صورتبندی نشده است و افزون بر این از حل مسئله در همهء موارد، ناتوان است.موفق بودن راه حل شهید صدر برای مسئله دوم نیز وابسته به این است که بتوان مسئلهء استقرار را به روش شهید صدر حل کرد.در این میان،شهید صدر از مسئلهء سوم یاد نکرده و تلاشی برای حل آن صورت نداده است.
خلاصه ماشینی:
"پرسش این است که واژهء «احتمال»که در زبان روزمره،در شاخههای مختلف علوم و در نظریهء احتمالات به کار میرود، دقیقا به چه معناست و چه تفسیرهایی میتوان از آن به دست داد؟پرسش یادشده را میتوان به گونهای دیگر نیز مطرح کرد:جملاتی که در آن واژهء«احتمال»به کار رفته است،مانند «احتمال شیر آمدن این سکه 1 2 است»از چه واقعیتی حکایت میکند؟از واقعیتی عینی و مستقل از ذهن،یا از حالتی ذهنی و یا چیزی دیگر(مثلا رابطهای منطقی)؟ متفکران غربی تا کنون تفسیرهای متفاوتی از این مفهوم ارائه دادهاند،1اما از میان اندیشمندان برجسته مسلمان،تنها شهید محمد باقر صدر توجهی جدی به این مبحث نشان داده و دیدگاههای جالب توجهی ابراز داشته است.
روش دوم دومین روش پیشنهادی شهید صدر برای تنظیم اطراف علم اجمالی،بر قاعدهء زیر مبتنی است: اگر تقسیم یکی از اطراف اجمالی به چند قسمت ممکن باشد،ولی متناظر با آن دیگر اطراف تقسیمپذیر نباشند،یا این قسمتها اصلی هستند و یا فرعی.
همچنین اشکال روش اول شهید صدر برای تنظیم اطراف علم اجمالی این است که با اعمال این روش یک علم اجمالی پدید نمیآید،نه اینکه علم اجمالی به دست میآید ولی چون به دستهء دوم علمهای اجمالی شرطی تعلق دارد،نباید مبنای اسناد احتمال قرار گیرد.
شهید صدر مشکل را به این صورت حل میکند:اگر ما از شواهد تجربی مبنی بر این که خنثی بودن نوزاد پدیدهای نادر است صرف نظر کنیم،علم اجمالی ما سه طرف پیدا میکند و در نتیجه احتمال خنثی بودن هرنوزاد 3/1 خواهد بود(این علم اجمالی را علم اجمالی اول مینامیم)، اما مشاهدات تجربی فراوان موجب میشود که ما علم اجمالی دیگری در مورد عوامل تعیین جنسیت به دست آوریم."