چکیده:
هدف از این مقاله بررسی منشأ دینداری و نسبت آن با عقلانیت در جامعهشناسی دین ماکس وبر است. رهیافت ماکس وبر در مورد دین، یک رهیافت روانشناختی اجتماعی است که در آن به مبنای عقلی و عاطفی و ارتباط آنها با عوامل اجتماعی توجه میشود. یکی از مؤثرترین جنبههای تحلیل وبر، بحث او در مورد عقلانیت و ارتباط آن با رویکرد دینی است. سؤالاتی نظیر: عقلانیت در فلسفه اجتماعی وبر به چه معناست و دارای چه ویژگیهایی است؟ آیا عقلانیت توصیف شده او نوع کامل و دقیق عقلانیت است یا خیر؟ و آیا تحلیل او درباره دین، صحیح و به دور از اشکال است؟ پرسشهایی هستند که این نوشتار درصدد بررسی و پاسخ به آنها خواهد بود. در این مقاله تحلیل وبر از دین و منشأ رویکرد دینی و نیز معنای عقلانیت در بوته نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
خلاصه ماشینی:
"اصولا در جامعهشناسی دین، به جوهره دین یا به حقانیت یا عدم حقانیت آن (مگر در مواردی که برای فهم و درک معنای رفتار دینی لازم باشد) پرداخته نمیشود، بلکه رفتارهای دینی در جامعه به عنوان نوعی از رفتار اجتماعی که دارای معنای و کارکرد خاص اجتماعی است مورد توجه قرار میگیرد.
وبر معتقد بود: یک منشأ اساسی برای رویکرد دینی وجود دارد و آن اینکه دین اساسا پاسخی است به مشکلات و بیعدالتیهای زندگی که تلاش میکند این نابرابریها را معنادار سازد تا به موجب آن افراد قادر باشند بر مشکلات فائق آیند و به هنگام مواجهه با آنها احساس اطمینان بیشتری نمایند.
وی در اثرش در مورد پروتستان، ارتباط صفات دینی و روح اقتصادیجامعهخاصرا مورد بحث قرار میدهد و میگوید: ما نمیخواهیم این باور تعصبآمیز و مضحک را بپذیریم که روح سرمایهداری فقط میتوانست در نتیجه تأثیرات خاص اصلاحات به وجود آید، یا حتی کاپیتالیزم به عنوان یک نظام اقتصادی نتیجه اصلاحاتاست، بلکه درمقابل،مامیخواهیمبفهمیم که آیا، و تا چه حد عوامل دینی در کیفیت و کمیت توسعهاینروحسرمایهداریدرجهاننقشداشت؟ 283 وبر یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در سرمایهداری عقلانی نوین اروپایی را عامل مذهبی میدانست.
2. از جمله ایراداتی که به وبر وارد است عدم مطالعه دقیق و همهجانبه تمام ادیان است؛ زیرا قضاوت قطعی درباره دینی مانند اسلام بدون مطالعه عمیق و همهجانبه آن کار معقولی نیست؛ بخصوص برای کسی که معتقد به دینی نباشد زمانی طولانی نیاز است تا بتواند دینی همچون اسلام را مطالعه کند و دریابد که آیا از دیدگاه اسلام، رشد اجتماعی و توسعه اقتصادی مطلوب است یا نه و آیا شیرازه دین با پیشرفت جامعه سازگار است یا نه."