چکیده:
عصر اموی، دوران تبدیل شدن مناظرههای کلامی نخستین در عهد خلفای راشدین، به جدالهای کلامی سیاسی است. در این دوران جدالهای کلامی سیاسی خاصی در میان گروهها و مکاتبی همچون مرجئه، خوارج، معتزله، زیدیه و... است؛ جدالهایی که تأثیر بسزایی بر تحولات سیاسی اجتماعی این دوران داشت. امام باقر( در این دوران با شرکت در مناظرهها و جدالهای کلامی سیاسی این دوران از دو زاویه در فراهم ساختن زمینههای تأسیس و تدوین مکتب امامیه نقش ایفا نمودند. از سویی، فعالیتها و مناظرههای امام( خصلتی کلامی داشت و مبانی و اصول مکتب امامیه را در کنار نقد مبانی و اصول کلامی دیگر مکاتب تدارک مینمود، از سوی دیگر با نقد دستگاه سیاسی حاکم و فکر سیاسی رایج، بنیانهای فکر سیاسی شیعه امامیه را ارائه میکرد. مقاله حاضر با گزارش جدالهای کلامی سیاسی عصر اموی، تلاش امام باقر( در قالب مناظرهها و جدالهای کلامی سیاسی مذکور را توضیح میدهد.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس، اگر چه قیام زید و شکلگیری زیدیه پس از رحلت امام باقر( صورت گرفته است و در نتیجه مناظره ها و جدالهای کلامی زیدیه با دیگر شیعیان در دوران امام صادق( بوده، اما بدلیل هم عصری امام باقر( با زید، زمینه برخی گفتگوها میان آنان فراهم گردیده، توجه به آنها میتواند وضعیت گفتگوها و جدالهای کلامی سیاسی این دوران را آشکار نماید.
42 قیام زید بن علی که بر پایه اصول دعوت به احیای کتاب و سنت پیامبر، جهاد با ظالمان بنیامیه، دفاع از حقوق مستضعفین و توزیع عادلانه حقوق مالی میان مسلمانان و یاری دعوت کنندگان به حق و اهل بیت 43 شکل گرفته بود، قیامی مشروع از دیدگاه تشیع تلقی میشد اما این قیام اساسا در دوران حیات امام محمد باقر( صورت نگرفته، از این رو، امام( نسبت به قیام مذکور هیچ گونه موضعگیری نداشته، تنها بر طبق برخی روایات نقل شده، امام( ضمن تکریم زید، اشارهای به دعوت و قیام وی نموده است.
از اینرو، اگر چه زیدیه بمثابه یک جریان فکری کلامی پس از شهادت زید و در دوران امام جعفر صادق( شکل گرفته است و در نتیجه، اظهار نظر امام محمد باقر( نسبت به انحراف پدید آمده در این جریان وجود ندارد اما از زاویهای دیگر امام( در سخنان خود آگاهیهای لازم در خصوص شناخت صحیح امامت و امام را در اختیار اصحاب خود قرار میدهد تا زمینههای لازم برای باقی ماندن شیعیان در مسیر تشیع امامیه را فراهم سازد."