چکیده:
نظریه جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس، جزء نظریات بدیع صدرالمتالهین درباره ماهیت نفس است. این نظریه درصدد است اثبات کند که نفس در ابتدای پیدایش، موجودی جسمانی است؛ اما در طول زندگی، به واسطه حرکت جوهری، کمال می یابد و به موجودی روحانی تبدیل می شود. بسیاری از شارحان این نظریه به بررسی ابعاد گوناگون آن پرداخته اند. با وجود این، به نظر می رسد از تعیین دقیق معنای واژه «جسمانی» غفلت شده است؛ واژه ای که نقش محوری را در نظریه ملاصدرا ایفا می کند. دو تعریف عمده در مورد حقیقت معنای جسمانی به دست داده شده است: یکی «موجودی از سنخ جسم و یا همان جسم» و دیگری «موجودی شدیدالتعلق به جسم». مقاله حاضر به دنبال آن است که نشان دهد: مراد ملاصدرا از «جسمانی» معنای نخست آن واژه می باشد؛ یعنی نفس، در ابتدای حدوث، جسم است. شواهد و قراین موجود در آثار او همین مدعا را تایید و تثبیت می کنند.
خلاصه ماشینی:
اين اختلاف از آنجا ناشى شده كه ملّاصدرا در كتابهاى مشهور فلسفى خود، يا تفسير درستى از اين واژه به دست نداده، يا در برخى موارد كلام خويش را به گونهاى مبهم بيان كرده است؛ حتى گاه شاهد عباراتى از وى هستيم كه چنان ماهيتى براى نفسِ حادثشده تعريف مىكند كه گويى نفس حادثشده در ابتداى حدوثش جسمانى نيست، بلكه مجرّد است.
بر اين اساس، واژهشناسى جسمانى نه تنها در شناخت معناى «جسمانى» نقش تعيينكنندهاى دارد، بلكه در اصل نظريه «جسمانيةالحدوث و روحانيةالبقا بودن نفس» نيز مىتواند اثرگذار باشد؛ زيرا ما به دنبال تعيين ماهيت نفس در ابتداى حدوث آن هستيم.
از اين گذشته، در كشف معانى مختلف واژه «جسمانى» و به دنبال آن، دستيابى به معناى موردنظر ملّاصدرا از اين واژه (در نظريه جسمانيةالحدوث و روحانيةالبقا بودن نفس)، چه بسا نوشتههاى خود وى نيز يارىگر باشد؛ گرچه در كتابهاى معروف وى ـ از جمله اسفار و شواهدالربوبية ـ شايد تعريف دقيقى از جسمانى، يا نفس جسمانى در ابتداى حدوث به دست نيايد.
به طور كلّى، دو تعريف از اصطلاح «جسمانى» ديده مىشود؛ به همين جهت، دو تعريف متفاوت از اين واژه در نظريه ملّاصدرا قابل ارائه است: در معناى اول، جسمانى به موجودى اطلاق مىشود كه از سنخ جسم است؛ به تعبير ديگر، جسمانى به همان معناى جسم مىباشد و نفس در ابتداى پيدايش در عالم جسم قرار دارد (يا امرى مانند طبع است كه درون جسم قرار دارد.