چکیده:
شبکه معنایی در قرآن، ساختار ویژه ای دارد؛ هرچند نظریه پردازان مکاتب مختلف در زمینه این گونه از نقد، نظریه های پراکنده ای طرح کرده اند، الگوی کامل و قابل اجرایی در دست نیست از این رو، مقاله حاضر بر آن است تا ضمن جمع بندی نظریه ها و تطبیق آنها با اسلوب معناشناسی، به یک الگوی نقد علمی ساختاری دست یابد؛ به این دلیل، از دو زاویه صوری و معنایی به قرآن توجه شده است. نحوه ساختار معنایی که در برگیرنده مفاهیم شبکه معنایی قرآن و پیچیدگی این شبکه و نوع ارتباط درونی آن است، در قالب نظریه و سپس در آیات سوره جمعه و تناسب آن با دیگر سوره ها بررسی شده است.
در بخش تجزیه و تحلیل داده ها با رویکرد ساختگرا و از طریق بررسی روابط معنایی و مفهومی میان واژه ها، در دو بخش؛ یعنی تناسب سوره جمعه و آیاتش با سوره های پیشین و پسین و نیز تناسب آیات این سوره با یکدیگر بررسی شده است که نشان می دهد مفاهیم قرآنی با یکدیگر و با مفاهیم و رویدادهای متعدد دیگری در ارتباط زنجیر وار است و تبیین هر کدام از این مفاهیم و رویدادها، به رسیدن و روشن ساختن مفاهیم دیگری وابسته است که با آن در ارتباط اند و شبکه معنایی مزبور را ساخته اند.
Semantic net work in Quran has a special structure. Although different schools have presented various critical theories، there is no comprehensive and practical model available. The purpose of the present study is to compare the existing models and provide a more practical and structural one which is based on the principles of semantics. Here ، the researcher has taken two approaches to study Quran: word and meaning. Semantic structure including concepts in the meaning network of Quran as well as their complexities and interrelationships were analyzed in a theoretical model. Al Jumu’ah Surah was taken as a sample and its verse were analyzed; then I was compared with other Surahs based on such model.
In data analysis ، a structural approach was employed to examine the conceptual and semantic relations among word. First، the relations of verses in Al Juma’ah Surah were analyzed and compared with pre and post verses. Then، the relationships among the verses in this Surah were analyzed which is revealed that Quranic concepts are in a chain relationship with each other. To understand these concepts، it is required to recognize other concepts in a semantic network.
خلاصه ماشینی:
نحؤە سـاختار معنـايي که در برگيرنده مفاهيم شبکۀ معنايي قرآن و پيچيدگي اين شبکه و نوع ارتباط درونـي آن است ، در قالب نظريه و سپس در آيات سوره جمعه و تناسب آن با ديگـر سـوره هـا بررسي شده است .
در بخش تجزيه و تحليل داده ها بـا رويکـرد سـاختگرا و از طريـق بررسـي روابـط معنايي و مفهومي ميان واژه ها، در دو بخـش ؛ يعنـي تناسـب سـورٔە جمعـه و آيـاتش بـا سوره هاي پيشين و پسين و نيز تناسب آيات اين سوره با يکديگر بررسي شده است که نشان ميدهد مفاهيم قرآني با يکـديگر و بـا مفـاهيم و رويـدادهاي متعـدد ديگـري در ارتباط زنجير وار است و تبيين هر کدام از اين مفاهيم و رويـدادها، بـه رسـيدن و روشـن سـاختن مفاهيم ديگري وابسته است که با آن در ارتباط اند و شبکه معنايي مزبور را ساخته اند.
(چامسکي ، ١٩٦٥: ١٥٧) چهارچوب نظري پژوهش در اين بررسي ، براي توصيف روابط معنايي ميان واژه هاي سورٔە جمعه و نيز سوره هـاي مرتبط با آن و در نتيجه ، براي تعيين معناي دقيق تـر آنهـا، از الگـوي شـبکه معنـايي کـه از ديدگاه هاي معنايي جديد و معتبر در زبان شناسي است ، استفاده شده است .
(قرآن کريم ) گرچه موضوع بحث ما فقط سوره جمعه است ، ولي ما براي بررسي موضوع ، نيم نگاهي نيز به دو سوره منافقون وصف داشته ايم که از نظر سـاختار معنـايي بـسيار بـه ايـن سـوره شبيه اند و نوعي ارتباط معنايي بين اين سوره ها ديده مي شود.