چکیده:
تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دهه 40 شمسی در تاریخ معاصر کشورمان نقطهء عطف به حساب میآید.برای تسریع روند نوسازی،محمد رضا شاه با تکیه بر ارتش و ساواک تمام مخالفان این روند را سرکوب کرد.با کنار رفتن این مخالفان که عمدتا معتقد به عمل سیاسی در چارچوب قانون اساسی مشروطه بودند،مخالفان جدید به صحنه آمدند که متناسب با فضای سرکوب و خفقان،استراتژی مقاومت مسلحانه انقلابی را برگزیدند و به مقاومت علیه دولت پرداختند.نقش نهضت آزادی بهعنوان یک تشکل فکری-سیاسی در این تغییر و تحولات که در نهایت به انقلاب اسلامی 1357 منتهی شد،مشهود است.این تشکل با قرار گرفتن بهعنوان نیرویی واسط بین نیروهای ملی و مذهبی و همچنین فراهم کردن بستری مناسب برای تکوین سازمان مجاهدین خلق، نقشی مؤثر در ایجاد،گسترش و به ثمر نشستن موج انقلابی دهههای 40 و 50 ش داشته است.
خلاصه ماشینی:
"تبلور سیاسی این جریان نوپدید در تشکیل نهضت مقاومت ملی بعد از کودتای 28 مرداد دیده میشود که در مرکز فعالیتهای سیاسی قرار گرفت و بعد از 8 سال مبارزه محدود در شرایط اختناق،در سال 40 شیوۀ مبارزات علنی را انتخاب کرد و نهضت آزادی ایران را به وجود آورد(یادنامه بیستمین سالگرد نهضت آزادی،1361،ص 21)که از لحاظ روش مبارزه معتقد به مبارزۀ قانونی و مسالمتآمیز با رژیم بودند و بهطور کلی،خطمشی اصلاحطلبی تدریجی و نه انقلابی و رادیکال داشته و به گفتۀ مهندس بازرگان روششان سیاست گام به گام و سنگر به سنگر بود.
موضعگیریهایی قاطع داشت و بعد از قیام 15 خرداد که دوران فعالیتهای سیاسی علنی با سرکوب حکومت به سر آمده بود در پیدایش گروه چریکی سازمان مجاهدین خلق نقشی مؤثر بازی کرد و شعبۀ خارج از کشور این تشکل هم فعالیتهایی علیه حکومت سامان داد.
اما با این وجود نطفهی مشی سیاسی و همچنین مشی ایدئولوژیکی سازمان در درون نهضت آزادی پرورده شد چرا که مجاهدین اولیه با دیدن تجربه مستقیم نهضت آزادی در سالهای 42-1341 به نوعی به این نتیجه رسیدند که باوجود یک شاه مقتدر و حامیهای خارجی آن دیگر نمیتوان در چارچوب فعالیتهای قانونی اوضاع کشور را به سامان کرد و از طرف دیگر تحت تاثیر آموزههای ایدئولوژیکی مهندس بازرگان و آیت الله طالقانی قرار گرفته و به فاز مبارزه ایدئولوژیکی وارد شدند.
بعد از یک دوره رکود و با آغاز نبرد مسلحانه توسط فدائیان خلق در سال 1349و بعدا سازمان مجاهدین و دستگیری افراد این سازمانها توسط حکومت،فعالیت افراد و سازمانهای سیاسی خارج از کشور از جمله نهضت آزادی وارد فضای تازهای شد."