چکیده:
اجازات سماع یا سماعات که در آغاز یا پایان،برخی از نسخههای خطی دیده میشوند نشان میدهند که کتاب را شخصی یا اشخاص بسیاری از مؤلف آن یا از استادی دانشمند و مورد اعتماد،سماع کردهاند.سماعها را میتوان شکلی از گواهینامهها و دانشنامههای علمی امروزی دانست که در هنگام سماع یک کتاب اعطا میگردید و اجازهء نقل یا تدریس آن کتاب را به طلبه یا فردی که کتاب را از مؤلف یا استاد شنیده بود میداد. بنابر نظر مؤلف اجازههای سماع در نتیجهء تأسیس مدارس در قرن پنجم هجری به وجود آمدند و در قرن ششم و هفتم هجری به نحو گستردهای افرایش یافتند و بیشتر در کتابهای حدیث دیده میشوند.مؤلف پس از بیان ارزش علمی اجازهء سماع و بررسی سیر تاریخی آن به اجمال،به بررسی انواع و شرایط سماع میپردازد.سه نوع سماع وجود دارد:نوع اول،گواهی مؤلف کتاب به دستخط خویش مبنی بر اینکه کتابش را طلبهای از او شنیده است؛نوع دوم،تأیید طلبه مبنی بر اینکه کتاب را از مؤلف آن شنیده است؛نوع سوم، گواهی این که طلبه کتاب را از استادی غیر از مؤلف آن شنیده است.شروطی که متن اجازهء سماع باید دربر داشته باشد عبارتاند از:نام استاد،نام شنوندگان، ذکر آنچه حاضران سماع کردهاند و آنچه به سماع آن نرسیدهاند،نام قرائتکننده، نسخهء قرائت شده،کاتب سصماع،آوردن جملهء«صح و ثبت»مکان سماع،تاریخ سماع و مدت آن. مؤلف سپس به ارزش و فایدهء سماع اشاره میکند.سماعها نمونهای از مطادیق اطمینان علمی در روزگار قدیم هستند و بر تعلیم و تربیت علمای پیشین دلالت میکنند.سماعها منبعی برای تراجم اسلامی و شناخت مراکز علم و دانش در سرزمینهای اسلامی به شمار میروند،و همچنین سماعی که در یک نسخه خطی ذکر شده،دلیلی بر صحت،قدمت،تاریخ و ضبط آن است. در پایان نمونههایی از سماعها که در متن مورد استناد قرار گرفته ارائه گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"7 *** نمونههایی از سماعها ت 1 ش 1:نسخهء خطی«تهذیب الکمال»*،اثر مزی(دار الکتب المصریة) قرأت جمیع هذا الجزء علی مصنفه الشیخ الأمام العالم الحافظ الناقد الحجة جمال الدین أبی الحجاج/یوسف بن الزکی عبد الرحمن المزی،أبقاه الله و عارضت نسختی، و صح فی مجالس آخرها یوم الإثنین/ثالث ذی الحجة سنة سبع عشرة و سبع مائة بدمشق بدرب البانیاسی.
ش 8:جزء حدیث*(دار الکتب المصریة) سمع جمیع هذا الجزء علی الشیخة الصالحةأم محمد هدیة بنت علی ابن عسکر البغدادی بسماعها من جعفر/الهمدانی بسنده،بقراءة الفقیه الفاضل صلاح الدین خلیل بن بدر الدین کیکلدی بن العلای/ محمد ابن القاسم بن محمد بن یوسف ابن البرزالی،و هذا خطه،و أخته فاطمة،و أمهما دنیا بنت حسن بن بلبانالسلوقی/و فتا هما یاقوت ابن عبد الله،و لطیفة بنت الشیخ محمد ابن عمران بن عامر الحرانی المقری الضریر،و صح ذلک/فی یوم الثلاثاء السادس من شهر جمادی الاخرة سنة احدی و سبع مائة و الحمد لله رب العالمین....
ش 31:نسخهء خطی«جزء البطاقة»*(دار الکتب المصریة) الحمد لله/سمع جزء البطاقة هذا علی الشیخة أم الفضل هاجر ابنة الشیخ شرف الدین محمد بن محمد/القدسی بحق سماعها له علی الامام أبی حفص عمر بن رسلان البلقینی،فی مستهل/ صفر سنة 997قال:أنبا أبو الفتح محمد بن محمد بن ابراهیم المیدومی سنده فیه/بقرائة أبی الفضل عبد الرحمن بن أحمد ابن اسمعیل بن القلقشندی و ذلک خطه/ولده محمد أبو البقاء شرف الدین فی الشهر السابع من السنة الثلاثة من عمره/عمره الله تعالی،و والدته امامة ابنة الشیخ شرف الدین عیسی المولود و فتای/موفق بن عبد الله الحبشی لکن فاته شیء من آخره و صح یوم الجمعة الرابع عشر/من ذی الحجة الحرام سنة ثمان و ستین و ثمانمائة بمنزلی بالقرب من خان الخلیلی/و اجازت."