چکیده:
در این مقاله به معرفی خواجه ابو الحسن علی بن حسن سیرجانی، از بزرگان صوفیه قرن پنجم هجری،و تنها اثر باقیمانده از او،به نام البیاض و السواد من خصایص حکم العباد فی نعت المرید و المراد پرداخته شده است. خواجه علی حسن در سیرجان میزیست و داروخانه داشت.وی مرید ابو اسماعیل احمد بن محمد بن حمزه الصوفی(د:441 ق)معروف به«شیخ عمو» بود و خود نیز مریدان بسیاری داشت.همچنین اهل سیر و سیاحت بود و بسیاری از مشایخ زمان خود را دیدار کرد و اقوال و اشعار و حکایات بزرگان صوفیه را گرد آورد.درگذشت او محتملا پس از سال 441 ق و پیش از 470 ق روی داده است. بیاض و سواد به زبان عربی در حقیقت طبقهبندی موضوعی اقوال بزرگان صوفیه تا اوایل قرن پنجم هجری است.این کتاب مشتمل بر 73 باب دربارهء موضوعات مورد بحث تصوف در آن روزگار و در حدود 3300 فقره از اقوال، اشعار و حکایات مشایخ صوفیه است و از منابع مهم در مطالعات تصوف محسوب میشود.از این کتاب تاکنون پنج نسخه شناخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"«بیاض و سواد»سیرجانی متنی کهن از اقوال مشاهیر صوفیه تا اوایل سدهء پنجم هجری به احترام استاد محمد رضا شفیعی کد کنی که: کل خیر عندنا من عنده محسنپور مختار* (سیرجان) چکیده: در این مقاله به معرفی خواجه ابو الحسن علی بن حسن سیرجانی، از بزرگان صوفیه قرن پنجم هجری،و تنها اثر باقیمانده از او،به نام البیاض و السواد من خصایص حکم العباد فی نعت المرید و المراد پرداخته شده است.
به نظر میرسد خواجه علی حسن در تألیف کتاب البیاض و السواد از دو نوع مأخذ استفاده کرده است: البیاض و السواد قال الشیخ ابو عبد الرحمان:ان الشی الواحد یکون زیادة لقوم و نقصانا للآخرین،کما قال الله تعالی: هو الذی بریکم البرق خوفا و طمعا قیل فی التفسیر:طمعا للمقیم و خوفا للمسافر.
این کتاب ارزنده-که محققین بزرگی امثال لوئی ماسینیون سعی در استخراج اندکی از مفاد آن از طریق آثار دیگر مثلا تاریخ بغداد داشتهاند-ظاهرا از بین رفته است اما به احتمال زیاد از آنجا که خواجه سیرجان از آثار سلمی اقتباس و نقل قول بسیار کرده، تاریخ صوفیه سلمی را نیز از نظر دور نداشته و در باب«معرفة تاریخ مشایخ»کتاب خود از آن استفاده کرده است.
شیخ روزبهان اهل فسا بوده است که در نزدیکی سیرجان قرار دارد و به تصریح معین الدین ابو القاسم جنید شیرازی در کتاب شد الازار به کرمان مسافرت کرده است44 و با عنایت به اینکه در متون قدیم بیشتر اوقات منظور از کرمان همان سیرجان است،بنابراین باتوجه به مورد مذکور و نزدیکی تقریبی زمان روزبهان و خواجه علی حسن استفادهء او از بیاض و سواد نه تنها استبعادی ندارد بلکه بسیار محتمل نیز است."