چکیده:
رسالهء حاضر ترجمهء بخشی از متنی قدیم،نوشتهء ابوالبرکات بدرالدین محمد غزی،عالم قرن دهم است.این رساله فصلی از کتاب«الدر النضید فی أدب المفید و المستفید» دربارهء فضایل و آداب کلی برای مجالس علم و تکالیف عالم و متعلم است.فصل ششم این کتاب درباره قواعدی است که دانشمندان برای نوشتن اسامی و ضبط کتابها به کار میبردند و شامل بیست و سه مسأله است.مسأله اول تا پانزدهم از به دست آوردن کتابها،امانت دادن،حمل،کتابت،فصلبندی و یا آنچه از شروط وجوبی یا استحسانی مربوط به آنهاست سخن میگوید. هشت مسألهء بعدی مربوط است به ضبط کلمات و حروف،وظیفهء مصحح،نحوهء اصلاح اشتباهات نویسندهء اصلی کتاب،مواردی که مؤلف بعد از فراغت از تألیف کتاب ممکن است حذف یا اضافه نماید،اختصاری و شیوهء قرار دادن علامتها در هنگام تصحیح، مقابله،آوردن شرح و توضیح دیگران در متن،کلماتی که میبایست در متن قرمز،شنگرف نوشته شود و مسائلی دیگر دربارهء شیوه تصحیح متون در قدیم.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر آن،آنچه جالب توجّه است و با این موضوع نیز ارتباط نزدیکی دارد این است که همین قواعد و اصول، توجّه دانشمندان پیشین را نیز،همچون عالمان امروزی، به خود مشغول داشته بود و البتّه نه از جهت تحقیق دستنوشتهها،بلکه از جهت ضبط تألیفاتشان و تصحیح و چگونگی نگارش آنها بر مبنای قواعدی تعریف شده و مشخص است،که شامل موارد متعددی میگردد؛از جمله: ضبط کلمات با اعراب و قرار دادن نشانههای ضروری (*)ابوالبرکات محمد بن محمد غزّی عامری دمشقی،در سال 409 ق.
2وی در جزء هفتم از کتابش المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی که دربارهء اصطلاحات حدیث نگاشته است،از بعضی نشانههایی کهـ هنگام نوشتن باید مراعات شوند،سخن گفته است که از آن جملهاند:قرار دادن دایرهای برای ایجاد فاصله بین دو حدیث،روشهای برخورد با اشتباه در نوشتن،اعم از قلم زدن و تراشیدن،توضیح دادن در حاشیهها و حرف مکرّر و اینکه قلم زدن کدام یک از تکرارها،بهتر است،و نیز نقطهگذاری و اعراب و تبویب و غیره.
و اگر نیاز باشد که کلمهء مشکلی را در کتاب و علاوه بر آن در حاشیه ضبط کند و در مقابل آن،توضیح هم بدهد، باید که چنین کند؛چراکه جمع آن دو،در روشن کردن مسأله رساتر و از اشتباه دورتر است و آنچه در میان سطرها ضبط میشود،احتمال دارد نقطههای کلمات دیگر،از پایین یا بالا،در آن داخل شودو آن را مشکل نماید.
و البته این کار از مورد قبلی مفیدتر است؛چراکه بدین وسیله شکل حرف آشکار میگردد و از اشتباه شدن با حرف دیگر در بعضی الفاظ در امان میماند،مانند نون و باء و یاء،حروفی که اگر به صورت مذکور و متّصل نوشته شود، امکان اشتباه بسیار است.