چکیده:
دیگر،حضور مسجد در این محل سبب افزایش قوت بصری گره در سیمای شهر میشود.مسجد اگرچه به دلیل ویژگیهای اجتماعی خود، فضایی مردمی و متناسب با محیط است،لیکن نیاز دارد که هم در محیط معرفی و هم در فضای اطراف به عنوان مرکز ثقلی غیر قابل اجتناب شناخته شود.مسجد محور ارتباطها،مرکز فعالیتها و عامل تشخیص ساکنان محله است.چنین مشخصههایی،مسجد را ملزم میسازد که در بافت اطراف خود تأثیری غیر قابل اجتناب برجای گذارد و در جایابی خود متأثر از نیروهای گوناگون عمل کند.این مقاله،به اهمیت موقعیت مکانی و پراکندگی جغرافیایی مساجد پرداخته و برمبنای پاسخ به سؤالات زیر، تنظیم شده است: -چه موقعیت مکانی برای مساجد مناسب است؟ -در توزیع و پراکندگی مساجد چه شاخصهایی مؤثرند؟ -جایگاه و موقعیت مکانی مطلوب و مناسب مساجد چگونه باید باشد؟ پیامبر(ص)با ساخت مسجد در الگوی توسعهی شهری،این سنت را پیش از سایر عناصر شهری،در مرکز جغرافیایی شهر بنیان گذاشت. در تفکر نبوی،میتوان توجه خاص به ساخت مسجد را دید.با مرکزیت مسجد،کاربردهای فراوانی برای آن تعریف میشود.اگرچه بیشتر این کاربردها،با توسعه و ساخت مسجد برای هر محله در زمان پیامبر(ص)، به سایر مساجد هم تسری یافت. مسجد سرچشمهی تمدن اسلامی است.اگر به هریک از شهرهای اسلامی بنگریم،مسجد و مجموعههای آن را اساس شهرسازی مییابیم. به عبارت دیگر،در بافت شهر اسلامی،مسجد محور است.در شهرهای اسلامی،بنای مسجد در شکلدهی به شهر و نظامدهی به محلات آن نقش محوری داشته است.محل مسجد جامع که همان مسجد نبوی 2Lاست،به طور تقریبی در مرکز مدینه یا به تعبیر رایج،در باطن مدینه انتخاب شد تا مسلمانان بدون زحمت و رنج بتوانند با رسول خدا(ص) در ارتباط باشند.«مسجد النبی»نخستین بنایی بود که با ساختاری جدید، در مرکز شهر مدینه بنا شد.مدینه الگو و نمونهای از شهرهای اسلامی به شمار میآمده است و جایگاه مسجد جامع در مرکز آن و اهمیت آن، اساس طراحی شهری به شمار میرفته است.اولین نقطهی شهری که طراحی میشد،مسجد جامع شهر بود و بر محور آن محلههای شهری را طراحی میکردند.آنگاه به خیابانها و گذرها و کوچهها میپرداختند. جایگیری مسجد در گرهگاه شهر،تأثیر متقابل در آرایش سیمای شهر دارد.از یکسو،گرهگاه شهر و موقعیت آن در مجموعه مسیرهای آمدو شد،معرف نقطهی مناسب برای قرارگیری مسجد است و از سوی
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) مرکزیت،جایگاه و پراکندگی مساجد در محلههای شهر اشرف السادات باقری دکترای جغرافیا از دانشگاه تربیت مدرس چکیده پیامبر(ص)با ساخت مسجد در الگوی توسعهی شهری،این سنت را پیش از سایر عناصر شهری،در مرکز جغرافیایی شهر بنیان گذاشت.
این مقاله،به اهمیت موقعیت مکانی و پراکندگی جغرافیایی مساجد پرداخته و برمبنای پاسخ به سؤالات زیر، تنظیم شده است: -چه موقعیت مکانی برای مساجد مناسب است؟ -در توزیع و پراکندگی مساجد چه شاخصهایی مؤثرند؟ -جایگاه و موقعیت مکانی مطلوب و مناسب مساجد چگونه باید باشد؟ کلید واژهها :مسجد،پراکندگی مساجد،هویت شهر طرح مسئله در گذشته،هریک از انواع مساجد کارکرد و حوزهی نفوذ تقریبا معین و مشخصی داشتند،ولی امروزه در برخی نواحی شهری تعداد زیادی مسجد با فاصلهای کم از هم قرار گرفتهاند و نواحی دیگر،تعداد آنها نسبت به سطح ناحیه و تعداد جمعیت بسیار اندک است.
یعنی مسجد جامع به حکم وظیفهای که بر عهده دارد،باید در مرکز شهر واقع شود تا به تمام مناطق مسکونی آن نزدیک باشد و نمازگزاران به راحتی بتوانند برای ادای نمازهای جمعه به آن بیایند.
در شهرهای سنتی،سیمای مسجد و عناصر نشانهای آن در منظر شهری،نقشی غالب داشته است و طراحی شالودهی شهر به شیوهای بود که مسجد جامع مرکز ثقل آن به شمار میرفت و مکان و جایگاه آن تأثیر بارزی در هویت بخشیدن به شهر داشت.
مساجدی که برای عزاداری،سخنرانی،و شروع و پایان تظاهرات حالت مرکزیت دارند،نباید در عمق مناطق مسکونی قرار (به تصویر صفحه مراجعه شود) گیرند،بلکه باید به عنوان مفصل بین خیابان و این مناطق عمل کنند تا هم از سروصدا دور باشند و هم خود مزاحم بافت مسکونی نباشند."