چکیده:
مقاله حاضر دو هدف عمده را دنبال میکند: نخست ارائه تحلیلی دقیق و موشکافانه از
برهان وجودی آنسلم و دوم تعیین مغالطه منطقی در این برهان. برای دستیابی به هدف اول
و فهم درست برهان وجودی، هر دو تقریر این برهان در فصلهای دوم و سوم کتاب
پروسلوگیون آنسلم مورد بررسی قرار گرفته و به منظور ایضاح بیشتر، اعتراضات گاونیلون
راهب معاصر آنسلم و پاسخهای آنسلم به وی مطرح شده است. در بخش دوم مقاله ضمن اشاره
به انتقادات توماس اکویناس به برهان وجودی آنسلم و ارزیابی آن، تلاش شده تا با تکیه
بر مبانی نظری صدرالمتألهین اشکالات موجود در این برهان و دلیل بیاعتباری آن بیان
شود.
خلاصه ماشینی:
"نحوه تقریر برهان وجودی آنسلم توسط گاونیلون نشان میدهد که او از عبارات آنسلم استدلال نخست (شماره 1) را برداشت کرده است: «اگر آن چیز بهجای آنکه فقط در ذهن باشد دارای واقعیت عینی هم باشد بزرگتر خواهد بود، و اگر فقط در ذهن موجود باشد در این صورت هر آنچه وجود داشته است، حتی در گذشته، بزرگتر از آن است و بنابراین موجودی که بزرگتر از همه موجودات است کمتر و کوچکتر از برخی از اشیای دیگر خواهد بود و [در نتیجه] بزرگتر از همه نخواهد بود» (Anselm 1965: 125).
اما اگر استدلال فوق را به گونهای پایهریزی کنیم که صغرای قیاس نیز نقشی تعیینکننده ایفا نماید و از بیان این مطلب نه چندان مهم که «تو به خدا نمیاندیشی مگر آنکه به یک واجبالوجود میاندیشی» فراتر رود، در این صورت به نظر میرسد آنچه آنسلم در صدد بیان آن است احتمال دوم است: ب) احتمال دوم: یک «واجب الوجود بالفعل» (actual necessary existent) قابل تصورتر از یک «واجب الوجود ممکن» (possible necessary existent) است، یعنی وقتی «بزرگترین امر قابل تصور» وجود خارجی و عینی داشته باشد به لحاظ محتوای مفهومی بزرگتر و غنیتر از هنگامی است که فاقد وجود خارجی و عینی است.
البته همانگونه که پیشتر توضیح دادیم گاونیلون با استناد به مفهوم «کاملترین جزیره قابل تصور» و اینکه کامل بودن این جزیره مستلزم وجود و تحقق خارجی آن است یکی از اشکالات نقضی خود به برهان آنسلم را بیان کرد، اما آنسلم نیز در مقام رفع اشکال نقضی فوق بر این نکته تاکید کرد که قیاس مفهوم «کاملترین جزیره قابل تصور» به مفهوم خداوند معالفارق است، چرا که در دایره مفهومی کاملترین جزیره قید وجود نهفته نیست و میتوان این مفهوم را بدون وجود نیز تصور کرد ولی تصور مفهوم خداوند بدون قید وجود ناممکن است."