چکیده:
برخورداری قرآن از مراتب متعدد معنای ظاهری و باطنی، از مبانی پذیرفته شده و تاثیرگذار در تفسیر و تاویل قرآن است. اما رازگشایی از ماهیت باطن و حل این معما که باطن کدام سنخ از معناست، می تواند گامی اثربخش در فرایند معنی شناسی قرآن کریم باشد. بررسی معنا و حقیقت باطن قرآن و ارزیابی این جنبه که آیا باطن، مدلول لفظی است یا سنخی از معنای غیر لفظی؟ یا آن که اساسا، باطن را مراتب و لایه هایی است که برخی مراتب آن، از سنخ مدلول لفظی و مراتب دیگر آن، هویت غیر لفظی باشد. علاوه بر این، تامل در این موضوع که معانی باطنی، مقصود گوینده است یا رهیافتی است که خواننده در پرتو نگریستن به قرآن بدان دست می یابد و همچنین بررسی امکان فهم همگانی معانی باطنی قرآن و حدود و شرایط آن از جمله مباحثی است که در این پژوهش به آنها پرداخته می شود.
خلاصه ماشینی:
"(کلینی،1365 ش،ج 2،/596فیض کاشانی،1379 ش،ج 1،ص 4) فضیل بن یسار میگوید که از امام باقر(ع)در مورد این روایت[منقول از پیامبر اکرم ص]که"آیهای از قرآن نیست مگر آنکه دارای ظاهر و باطن است"پرسیدم،حضرت فرمود:ظاهرقرآن تنزیل آن و باطن قرآن تأویل آن است.
»(زرکشی،1376 ق،ج 2،ص 170)ذهبیمینویسد:«ابن نقیب دیدگاه سومی را نقل کرده است و آن این است که ظهر آیه،آن سنخمعنایی است که برای عالمان روشن باشد و بطن آن،اسرار درونی آن است که خداوند اهل حقیقت را بر آن آگاه ساخته،این مشهورترین دیدگاهی است که در معنای ظاهر و باطن گفتهشده است.
آیا باطن قرآن قابل فهم است؟ این پرسش هم در نگرش سنتی به بطن و هم در نگاه تأویلی جدید قابل اعتنا و تأمل جدیاست که اعماق متن قابل راهیابی است یا نه؟شاید بهتر آن باشد در ارزیابی این سؤال،باردیگر این نکته التفات شود که آیا باطن یک حقیقت ثابت است یا حقیقت مشکک و دارایمراتب است؟اگر بپذیریم که باطن دارای مراتب گوناگون است چنانکه روایات به آن اشارهدارد،(عیاشی،بیتا،ج 1،ص 11)و برخی از بزرگان تفسیر نیز به آن تصریح کردهاند،(طباطبایی،بیتا،صص 48،50)در این صورت پاسخ سؤال یاد شده مثبت است و میتوانپذیرفت که مراتبی از بطن قرآن قابل فهم است.
7. بطن و صامت نبودن متن آیا پذیرش معنای باطن برای قرآن،مفادش آن است که قرآن در بیان مقاصد خود کنگ وساکت است،چنانکه برخی از پیروان هرمنوتیک فلسفی اذعان میورزند؟پاسخ به این سؤال ازدیدگاه عالمان اسلامی کاملا منفی است."