چکیده:
در تحلیلهایی که از نهضت تنباکو صورت گرفته است،بعد اقتصادی آن پررنگ نشان داده شده و ابعاد مذهبی بیشتر به عنوان ابزاری در راستای مسایل و منافع اقتصادی در نظر گرفتهشده است.نویسنده،بر این اساس به بررسی تاریخی نهضت پرداخته و نقش عنصر نیابت فقها در مراحل مختلف این نهضت از مقدمات تا فرآیند وقوع و نتایج و پیامدهای آن را تبیین و ثابت کرده است که در تمامی این مراحل، تبعیت از حکم ولایی میرازی شیرازی به عنوان نایب عام امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، نقش اصلی را دارا بوده است و لذا این نهضت یک حرکت اصالتا مذهبی است که البته،پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خاصی نیز داشته است.
Anti-tobacco movement analyses have always accentuated its economic aspects and introduce religious aspects as means of achieving economic interests. Based on this, the author has studied the history and background of this movement and has illuminated and substantiated the role of “niaba a’mmah“in different phases of this movement from the beginning to its culmination as well as its consequences. He points out that obeying Mirzaye Shirazi’s order, as Imam Zaman (A)’s nayib had the main role and that themovement was primarily religious in nature. However, it had particular economic and social consequences as well.
خلاصه ماشینی:
(همان:701) علمای شیعه براساس همین اقتدار و نفوذ و ولایتی که برای خود به عنوان نایب عام امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف قائل بودند و به پشتوانهء مردم که به این مطلب اعتقاد راسخ داشته و تبعیت عملی کاملی هم از آنها داشتند،اقدامات سیاسی-اجتماعی مهمی را در دوران قاجار انجام دادند.
(کربلایی،تاریخ دخانیه یا تاریخ وقایع تحریم تنباکو:78) سید جمال نیز در نامهء مشهور خود به میرزای شیرازی،به بحث نیابت ایشان از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و نصب عام فقیه از جانب خداوند متعال اشاره میکند و به همین دلیل،معتقد است میرزا وظیفه دارد که در رابطه با مسئله تنباکو اقدام کند: خدا نیابت امام زمان را به تو اختصاص داده و از میان طایفهء شیعه تو را برگزیده و زمام ملت را از طریق ریاست دینی به دستت داده...
(کربلایی،همان:821؛ناظم الاسلام کرمانی،همان،ج 1:84 و 94) در تلگراف یکی از علمای تهران خطاب به میرزا نیز،حکم میرزا به مثابه توقیع امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف تلقی شده است: این اوقات که قصه منع از شرب تنباکو و توتون،شایع تام و منتسب به آن حجت الاسلام گردیده؛آن طوری که باید و شاید در خور احوال باشد، اهتمام تمام در انجام مهام آن کلام که به مثابه توقیعات رفیعه صادره از امام -علیه السلام-بود کوشید و...