چکیده:
این مقاله که برگرفته از یک طرح پژوهشی است و با روش رایت به بازسازی شرایط اقلیمی گذشته پرداخته،از شدت تغییرات اقلیمی در منطقه دهبکری بم پرده برمیدارد. این منطقه که در جنوب شرقی بم و به فاصله بیست کیلومتری از آن قرار دارد و به عنوان یکی از کانونهای گرم و خشک فعلی جهان محسوب میشود،در آخرین فاز یخچالی کواترنر یکی از بزرگترین برفخانههای ایران را به وجود آورده و آثار ناشی از آن به صورت سیرک و درههای یو شکل تا پشت دروازههای شهر بم کشیده شده است؛ منطقهای که در حال حاضر تولید محصول خرمای آن شهرت منطقهای دارد.هدف این مقاله ارزیابی تغییرات اقلیمی براساس شواهد ژئومتریک با تأکید بر دادههای آزمایشگاهی و تحلیل اقلیمی است. ماهیت اکثر اشکال و فرآیندهای بیرونی زمین،اساسا تابع شرایط اقلیمی حاکم بر یک منطقه است و آثار و شواهد تغییرات اقلیمی دوران چهارم که مهمترین آنها وجود آثار یخچالی باقیمانده از این دوره است،توانسته پدیدههای متنوع ژئومورفولوژی را در در چشماندازهای ارضی این دوران بر جای بگذارد؛به گونهای که میتوان براساس این آثار،تحولات اقلیمی گذشته را بازسازی نمود.بهطور کلی،یخچالها در مناطقی تشکیل میشوند که متوسط درجه حرارت سالانه آنها از صفر درجه سانتیگراد تجاوز نکند،به همین علت،سطح این مناطق در تمام یا بخشی از سال پوشیده از برف است.البته،علاوه بر سرما و رطوبت،عوامل دیگری مانند ارتفاع،شدت و جهت باد،چگونگی تابش آفتاب و شیب منطقه در تشکیل یخچالها مؤثرند. یکی از معروفترین فرمهایی که یخها بر محل استقرار خود تحمیل میکنند، سیرکهای یخچالی است و بسته به میزان ذخیره برف و عوامل زمینشناسی،اندازه آنها متفاوت است.سیرک بزرگ دهبکری در مجاورت شهر بم یکی از بزرگترین سیرکهای یخچالی ایران(82 کیلومتر مربع)در کواترنر است که ذخیره عظیم برف و ساختمان ویژه زمینشناسی،در ایجاد آن مؤثر بوده است.
خلاصه ماشینی:
"این منطقه که در جنوب شرقی بم و به فاصله بیست کیلومتری از آن قرار دارد و به عنوان یکی از کانونهای گرم و خشک فعلی جهان محسوب میشود،در آخرین فاز یخچالی کواترنر یکی از بزرگترین برفخانههای ایران را به وجود آورده و آثار ناشی از آن به صورت سیرک و درههای یو شکل تا پشت دروازههای شهر بم کشیده شده است؛ منطقهای که در حال حاضر تولید محصول خرمای آن شهرت منطقهای دارد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 2:همدمای سالانه در منطقه دهبکری اکنون برای آنکه شرایط مقایسه دمایی در حال و آخرین دوره یخچالی فراهم آید، تهیه نقشه دمای متوسط سالانه در سردترین فاز را باید تدارک نمود.
دهبکری که به فاصله 02 تا 03 کیلومتری بم در ارتفاع قرار گرفته،در آخرین فاز یخچالی در دوران چهارم،بزرگترین برفخانه ایران با مساحتی معادل کیلومتر مربع را تشکیل میداده و بواسطه وسع و حجم یخی که در آن انبار و جریان مییافته است،زبانههای یخی آن تا ارتفاع 0041 متری پایین میآمدهاند؛به طوری که ترمینال خط تعادل آب و یخ با دهکده دارزین فاصله اندکی داشته است و لذا تصور اینکه در این مناطق میتوانسته یخ عمل نماید،برای بسیاری تا حدودی دشوار مینماید.
همه این عوامل باعث شده است که خط برف مرز دایمی در دورههای گذشته به ارتفاع 0462 متری برسد و جمع شدن برف در 42 سیرک و تغذیه سیرک بزرگ دهبکری باعث گردیده که در آخرین فاز یخچالی،ما شاهد یکی از بزرگترین سیرکهای یخچالی در جنوب شرق کشور باشیم."