چکیده:
با عنایت به اینکه غالب ویژگیهای محیطی بهطور مستقیم و یا غیرمستقیم در ارتباط با تغییرات توپوگرافی سطوح فشار اتمسفر بالا قابل تبیین است،مطالعه موضوع مذکور، اهمیت و ضرورت خاصی مییابد.در این مقاله،پس از تعین آستانهء سیل،دادههای ارتفاعی تراز 500 هکتوپاسکال برای 44 طوفان مولد سیل طی دورهء(1384-1370)با استفاده از روش تحلیل عاملی پردازش شدند،و نهایتا براساس ماتریس همبستگی(واریانس-کوواریانس)کانونهای عمدهء تغییر توپوگرافی تراز 500 هکتوپاسکال مؤثر بر سیلابهای مخرب و فراگیر سطح حوضهء آبریز دریاچهء ارومیه شناسایی و تحلیل شد.نتایج تحقیق نشان میدهد که به هنگام وقوع سیلابهای مذکور پنج کانون ذیل با برخورداری از بیشترین آنومالیهای ارتفاع سطح 500 هکتوپاسکال قابل تشخیص هستند. 1-منطقهء بین دریای سرخ تا جنوب غربی ایران؛2-منطقهء بین مرکز دریای مدیترانه و دریای سیاه؛3-منطقهء شمال دریای خزر؛4-شرق ایران؛5-منطقهء شمال اروپا. چنین تغییراتی در تراز 500 هکتوپاسکال سبب تقویت و عمیقتر شدن محور ترافها و ریجها در این مناطق شده است و متعاقب آن الگوهای سینوپتیکی سیلزا به وجود آمدهاند.در این میان،تغییرات تراز 500 هکتوپاسکال در کانون اول و دوم،بیشترین تأثیر را در سیلابهای حوضه آبریز داشته است.
خلاصه ماشینی:
"روش کار از آنجا که انتخاب شاخصهای مشخص و منتج از دادههای بلندمدت و همگن برای بررسی و تحلیل پدیدههای حدی(مقادیر فرین)در مطالعات اقلیمشناسی مورد تأکید است (فریچ و همکاران23،2002:591)،در این مطالعه،آستانهء انتخاب سیستمهای طوفان زای حدوث سیلابهای مخرب و فراگیر سطح حوضهء آبریز دریاچهء ارومیه،با توجه به برآورد مقیاس خسارت سیل و شاخص توزیع زمانی و مکانی وقوع آن،در مرحله اول براساس آمار و اطلاعات ثبت شده در فرمهای شمارهء پنج ستاد حوادث غیرمترقبه در نظر گرفته شده است.
مرحله پنجم؛ترسیم نقشهها:در این مرحله،به منظور آشکارسازی و نمایش بهتر الگوهای تغییرات تراز 005 هکتوپاسکال،براساس نتایج ماتریس ضرایب همبستگی بین (73)- Ksiser-Meyer-Olkin (83)- Horll (93)- Mills (04)- Varimax (14)- Gong Richman دادههای ارتفاعی هر عامل در محیط نرمافزار Surfer به روش مناسب24نقشهء کانونهای تغییر ارتفاع سطح 005 هکتوپاسکال مؤثر بر سیلابهای مخرب و فراگیر سطح حوضهء آبریز دریاچهء ارومیه ترسیم و تحلیل سینوپتیکی شد(مرادی و پروین،6831:96).
جدول 2 مقادیر کل واریانس تبیین شده توسط عاملها در حالت قبل و بعد از چرخش متعامد عاملها (به تصویر صفحه مراجعه شود) همچنانکه از شکل 3 پیداست،کانون تغییر عامل اول روی منطقهء شمال غربی سودان و نیمهشمالی شبه جزیره عربستان و تقریبا کل کشور عراق و غرب و جنوب غربی ایران متمرکز شده است؛به طوری که محدوده بین شمال دریای سرخ تا جنوب غربی عراق که با منحنی ضریب همبستگی 0/9 مشخص شده،قلمروی است که با برخورداری از بیشترین دامنه تغییرات ارتفاع سطح 005 هکتوپاسکال در ایجاد ناپایداری و تشکیل سیلابهای مخرب حوضه آبریز بسیار تأثیرگذار است."