چکیده:
<P>از آنجا که قرآن به زبان عربی در زمان پیامبر(ص)و در عربستان نازل شده و مخاطب آن نخست اعراب بودهاند،ضروری است،به منظور فهم صائب و دقیق آیاتش،آن را در همان بستر و فضایی که نزول یافته،فهم و تفسیر کرد.یکی از سورههایی که از آن به سبب عدم توجه به شرایط و فضای نزولش برداشتها و تفسیرهای متفاوت و نامنقحی به عمل آمده،سورهء علق است.در این مقاله سعی شده است،با نشان دادن قرائن و شواهد تاریخی و با تکیه بر قواعد زبانشناختی،تفسیر یکپارچه و روشنی از سورهء علق به دست داده شود.نزول سورهء علق به طور دفعی بوده و زمانی نازل شده است که مدتی از بعثت پیامبر اسلام(ص)گذشته و سراسر سوره ناظر به مزاحمت ابو جهل،رئیس مکیان نسبت به نمازگزاردن رسول خدا(ص)در کنار خانهء کعبه در اوایل بعثت بوده است. خداوند در این سوره ضمن فرمان دادن به پیامبر(ص)،به ادامهء برگزاری نماز در مسجد الحرام،ابوجهل را تهدید میکند که اگر از مزاحمتش بازنایستد،او را عذاب خواهد کرد.</P>
خلاصه ماشینی:
"2-بستر تاریخی نزول سورهء علق سورهء علق زمانی نازل شده است که مدتی از بعثت رسول خدا(ص)سپری شده و در این مدت سورهء حمد نازل،و وضو و نماز به آن حضرت آموخته شده بود و ایشان در ملأعام نماز میگزارد و قومش را پنهانی و انفرادی به نبوت خود میآگاهانید و آنان را به آیین خود فرامیخواند:اما بیشتر آنان او را دروغگو شمرده و از او روی گردانیده،از نمازگزاردن او در ملأعام جلوگیری میکردند و حتی برای مقابله با آن حضرت انجمن کردند و تصمیم گرفتند که به نحوی جلوی نمازگذاشتن آن حضرت را بگیرند.
] به نظر میرسد،تعارضی که میان ظاهر آیات سورهء علق و قلم،و مانند آنها با روایات مورد بحث وجود دارد،اینگونه برطرف میشود که بگوییم،پیامبر اسلام(ص)حتی از آغاز نخستین سورههای قرآن مثل علق،قلم،مزمل و مدثر نبوتش علنی بوده است و به همین سبب از همان ابتدا،نبوتش را دروغ میشمردند و او را از ادامهء نمازش باز میداشتند؛ولی رسول خدا(ص)تا قبل از نزول سورهء حجر مردم را به طور فردی و پنهانی به اسلام فرامیخواند؛ولی،چنانکه در پارهای ازاینروایات و نیز روایات دیگر آمده است،آن حضرت بعد از نزول این سوره،مردم را به طور جمعی و علنی به اسلام دعوت میکرد؛اینگونه که به میان قبائل عرب میرفت و ضمن معرفی اسلام از آنان میخواست که به او ایمان بیاوردند.
آن حضرت نیز طبیعتا در پاسخ او،نبوت خویش را آشکار فرموده و او را به اسلام دعوت کرده است؛اما او پیامبر(ص)را تکذیب کرده،از دعوتش سربرتافته و حتی او را از نمازگزاردن در مسجد الحرام نهی و پیوسته براین نهی مداومت میکرده است تا آنکه سورهء علق نازل شد و خداوند در آن ضمن فرمان دادن پیامبر(ص)به ادامهء برگزاری نماز در مسجد الحرام،ابو جهل را تهدید کرد که اگر از مزاحمتش بانایستد،او را عذاب خواهد کرد."