چکیده:
از مباحث مهم امامت، علم و گسترة دانش امام است؛ بحثی که در طول تاریخ، همواره مورد توجه دانشمندان شیعه بوده و کتابهای متعددی نیز در این زمینه تألیف شده است. دو کتاب بصائر الدرجات (صفار) و الحجلآ (از مجموعة الکافی کلینی) از تألیفات مهم عصر غیبت صغرا بوده و بررسی دیدگاه های مؤلفان آن، در شناخت فکری حوزه حدیثی قم بسیار مهم و مؤثر است.صفار و کلینی که میراثداران حوزه حدیثی قم هستند، با جمع آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گسترة خلقت و تقدیرات معرفی کرده اند.این پژوهش، با نفی اختلاف میان کافی و بصائرالدرجات، بر این نکته تأکید می کند که کلینی نه تنها از گفتمان حوزة حدیثی قم دست برنداشت، بلکه آن را به گونه ای نظام مند و در قالبی جدید ارائه کرد.در این پژوهش ـ همچنین ـ تلاش شده چینشی جدید از روایات این بحث (گسترة علم امام) بر مبنای متعلق های علم ارائه گردد. این چینش که برگرفته از روایات گسترة علم است، معیار واحدی برای مقایسه باب ها و روایات دو کتاب فراهم می نماید.
خلاصه ماشینی:
"اگرچه صفار در عنوان باب، به عدم فرق میان زندگی و مرگ در این دانش تصریح نموده است، اما روایات کافی نیز بر این مطلب دلالت دارند؛ زیرا در زمان امام صادق (علیه السلام) رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در قید حیات نبوده اند و امام می فرمایند که اعمال بر ایشان عرضه می شود.
اگرچه از روایات باب مربوط به این موضوع در کافی، شناخت امام نسبت به ابعاد جسمی، روحی و عملی انسان به طور کامل استفاده نمی شود، اما کلینی با درج نوزده روایت در سایر ابواب نشان داده که این دانش را پذیرفته است و اهل بیت (علیهم السلام) را عالم به خصوصیات جسمی و روحی و آگاه از اعمال می داند و در این موضوع نیز با صفار مخالفتی ندارد.
با بررسی روایات این دو باب روشن می شود کلینی و صفار این دانش را نیز برای اهل بیت (علیهم السلام) پذیرفته اند و در علم امام به زمان رحلت خویش اختلافی ندارند.
در مجموع از بررسی روایات گسترة علم امام در دو کتاب کافی و بصائر الدرجات روشن می شود که میان کلینی و صفار در گسترة دانش ائمه (علیهم السلام) اختلافی نیست و هر دو، دایرة دانش ائمه (علیهم السلام) را حقایق تحقق یافته و مقدرات آینده می دانند و البته دانش ایشان نسبت به آینده را بداپذیر دانسته و اطلاق علم غیب بر آن را صحیح نمی شمرند."