چکیده:
هفته،یکی از سنجههای زمانی است که در آن یک دورهء هفتروزه قرار دارد.سنجهء هفته از روزگاران دور برای بیشتر گاهشماریها شناخته شده بود و امروزه شناختهشدهترین سنجه در میان گاهشماریهاست.این سنجه در گاهشماری ایرانی نیز دیده میشود،اما آیا سنجهء هفته در گاهشماریهای ایران باستان نیز وجود داشته است؟نگارنده در این گفتار بر آن است تا با نقد دیدگاهها و گزارشهایی که در پیوند با روزهای هفته است ارتباط هفته و گاهشماریهای ایران باستان و مسائل وابسته به آن را بازشناسی و آشکار کند. در این میان،افزون بر بررسی آثار به جاماندهء دوران ساسانی،به بررسی برخی از متون ادبی و تاریخی دورهء اسلامی نیز پرداخته میشود و همچنین برای روشن شدن تصویری از ارتباط سنجهء هفته با گاهشماریهای ایران باستان نگاهی گذرا به جایگاه و نقش هفته در دیگر گاهشماریهای پیرامون سرزمین ایران دارد.
خلاصه ماشینی:
"موارد گفتهشده دربارهء مانویان درخور نقد است و نمیتوان با قاطعیت آنها را پذیرفت و حکم به وجود هفته در گاهشماری یزدگردی کرد؛چه در مورد نمونهء ذکر شده،میتوان این احتمال را داد که پیروان مانی در میان خود سنجهء هفته را از پیروان دیگر ادیان،مانند مسیحیان و یهودیان گرفته و به کار میبردهاند.
میتوان موارد گزارششده در متون مانوی را نمونههای از گاهشماریهای دوتکه دانست،با این توضیح که گویندگان گزارشهای یادشده تحت تأثیر دوگاهشماری، گونهای از گزارش دوسویه را آوردهاند؛یعنی هم از گاهشماری یزدگردی برای نام روزها و ماهها کمک گرفتهاند و هم در تکهء دیگر این گاهشمارهها از سنجهء هفته که مورد کاربرد ساکنان حوزهء تمدنی بین النهرین بوده،به کار رفته است.
برای نمونه این تفاوت را میتوان مانند این دانست که امروزه کسی در ایران بخواهد کاری انجام دهد،و دیگری با توجه به طالعبینی و باورهای ملتی دیگر(مانند طالعبینی چینی) بخواهد انجام کار او را نادرست بداند،آیا میتوان گفت که شخص ایرانی در گاهشماری روزمرهء خود از ستارهشناسی چینی بهره میبرد؟ همان گونه که پیش از این گذشت،در شاهنامه تنها در چهارجا از روزهای «چهارشنبه»و«یکشنبه»یاد شده است،اگر نشانههای بیشتری در شاهنامه میبود، میتوانستیم با قاطعیت به چندوچون جایگاه هفته در ایران باستان پی ببریم.
جای شگفتی و پرسش است که اگر هفته در گاهشماری یزدگردی بوده،پس چرا از سعد بودن روز هفتهء زمان تولد بهرام چیزی گفته نمیشود؟!همین نکته،گویای این است که اگر قرار است از سعد بودن زمانی سخن به میان آید،بایسته و شایسته است که از نام هرروز در گاهشماری یزدگردی که رسمیت داشته سخن گفته شود و به همین دلیل در گزارش روز تولد بهرام از گاهشماری یزدگردی بهره برده شده است،اما از سنجهء هفته که رسمیت نداشته یادی نمیشود."