چکیده:
در این زمینه بررسی نشان میدهد که مواردی مثل تقسیم عادلانه امکانات،تغییرات ساختاری فرهنگی-اجتماعی،مالیاتها،توزیعبخشی از درآمدها به طبقات کم درآمد، صلهی رحم،نفی تبعیض طبقاتی و نژادی،سالمسازی درآمدها،تغییر جهت سرمایهگذاریها و برادری و برابری به عنوان سازکارهای عدالت اقتصادی-اجتماعی مطرح است. پس از آن هم باید در مورد احکامی که میتواند این سازکارها را فراهم کند،بررسی کرد.که البته آنچه بهطور عمده موردنظر ما میباشد،احکام الزامی است و این احکام در ابواب مختلف فقهی پراکنده میباشد.بنابراین گرچه اینها همه مسائلی مختلف میباشند،ولی جهتگیری همهی آنها به سوی پاسخ به سؤال این مقاله است.بررسی در این بخش نیز نشان میدهد این احکام به صورت فهرست به شرح زیر میباشد: دفاع از حقوق کارگر،واجب کردن برخی فعالیتها به صورت عینی و کفایی، جلوگیری از تعدد واسطه،برخورداری از اطلاعات کامل،ممنوعیت احتکار،برخورد با انحصارگری،تحریم اسراف و تبذیر،تحریم اتلاف،ممنوعیت ربا،مبارزه با کنز،نفی ضرر،مبارزه با اتلاف،نکوهش حرص و نکوهش از همچشمی در مصرف. در دین اسلام،نسبت به عدالت و جنبههای مختلف آن توجه خاص صورت گرفته است.جنبهی اقتصادی،یکی از جنبههای آن است.در این مقاله با روش پژوهش بررسی و تبیین،هدف آن است که آن دسته از احکام فقهی که در زمینه تحقق عدالت اقتصادی-اجتماعی نقش دارند و به عبارتی شارع مقدس،جهت زمینهسازی تحقق عدالت از جنبهی اقتصادی در جامعهی اسلامی اقدام به تشریع آنها کرده است آورده و توضیح داده شود. شاید ذکر این نکته خالی از لطف نباشد که این احکام،یکی از عوامل زمینهساز ایجاد عدالت اقتصادی-اجتماعی میباشد.و نیز تنها وجود این احکام نمیتواند موجب تحقق عدالت شود،بلکه اجرای این احکام است که این هدف را محقق میکند.اما به هر حال مقدمهی اجرای قانون،تشریع و قانونگذاری است،یعنی تا قانونی نباشد،اجرای قانون بیمعنی است. سؤال اساسی که این مقاله در جهت پاسخ به آن میباشد این است که:اصولا اسلام برای تحقق عدالت اقتصادی-اجتماعی چه اقدامی صورت داده است؟ در مقام پاسخ به این سؤال ابتدا باید پی برد برای تحقق این عدالت چه چیزی لازم است؟
خلاصه ماشینی:
"(امام خمینی(ر ه)،در جستجوی راه از کلام امام،دفتر اول) احکام فقهی،عاملی برای زمینهسازی تحقق عدالت اقتصادی-اجتماعی بدیهی است دستورات و آموزههای شریعت اسلام برای اقتصاد به صورتی است که چنانچه به این دستورات و آموزهها عمل شود،بسیاری از اهداف موردنظر برای نظام اقتصاد اسلامی عمل خواهد شد.
مثلا شهید اول در کتاب دروس میفرماید:یجوز اخذ الاجره علی کتابه العلوم المباحة«گرفتن مزد برای نوشتن علوم مباح،جایز است»(مروارید،سلسله الینابیع الفقهیه،ج 53،ص 404) و نیز براساس همین اصل است که در فقه اسلامی گفته شده است چنانچه ولی کودکی،او را به اجاره دهد تا کاری را انجام دهد،رضایت آن کودک پس از بلوغ،در قبول کار موردنظر شرط میباشد.
2)چون انحصار باعث میشود از عوامل تولید بهطور کامل بهرهگیری نشود،در وهلهی اول بخشی از توان تولیدی جامعه از بین میرود و پس از آن انحصارگر در برخی مواقع برای افزایش و تثبیت قیمت انحصاری خود،اقدام به از بین بردن محصولات تولیدی خود میکند و این در حالی است که در همان زمان،افرادی به آن کالا نیاز دارند و در اثر قیمت بالا نمیتوانند آن را تهیه نمایند و این شیوه با ارزشهای اخلاقی نظام اسلامی سازگار نمیباشد.
و گروهی نیز مطلق ذخیرهسازی و راکد گذاشتن دارایی و به ویژه پول را حرام میدانند و معتقدند مراد پیامبر اکرم(ص)در حدیث مذکور ذکر مصداق بوده است،ولی بههرحال با عمل به این حکم ثروتها از حالت رکود خارج شده و در چرخهی اقتصاد بازار و جامعه قرار میگیرند و در نتیجه تولید زیاد شده،تأثیر زیادی در اشتغال خانواده گذاشته و درآمد آنها را از افزایش میدهد و باعث تعادل اقتصادی میگردد."