چکیده:
فلسفه و کلام در جهان اسلام فراز و نشیبهای فراوانی را پشت سر نهاده است.گاه تحتتأثیر شرایط و مقتضیات زمانی و مکانی زمینهی شکوفایی فلسفه و برخی فرق کلامی فراهم شده و فیلسوفان و متکلمان برجستهای پا به عرصهی وجود نهادهاند و زمانی دیگر شرایطی دیگرگون زمینهی رکود فلسفه و برخی فرق کلامی و رشد برخی دیگر را فراهم آورده است.بیتردید نقش سلسلههای حکومتگر در این فرآیند قابل توجه و مهم بوده است.ازاینروی در این نوشتار کوشش شده نقش طاهریان به عنوان نخستین خاندان حکومتگر در ایران بعد از اسلام،در مواجهه با فلسفه و کلام مورد بررسی قرار گیرد؛زیرا قلمرو حکومتی آنان،خراسان و ماوراء النهر یکی از مراکز مهم فرهنگی در جهان اسلام بوده و نقش برجستهای را در رشد و شکوفایی فلسفه و کلام و یا رکود آنها ایفا کرده است.بنابراین شایسته است زمینههای چنین فرآیندی در دورهی طاهریان در این سرزمین و تأثیر آن در دورههای بعد بازبینی و شناسایی شود.
خلاصه ماشینی:
"ازاینروی در این نوشتار کوشش شده نقش طاهریان به عنوان نخستین خاندان حکومتگر در ایران بعد از اسلام،در مواجهه با فلسفه و کلام مورد بررسی قرار گیرد؛زیرا قلمرو حکومتی آنان،خراسان و ماوراء النهر یکی از مراکز مهم فرهنگی در جهان اسلام بوده و نقش برجستهای را در رشد و شکوفایی فلسفه و کلام و یا رکود آنها ایفا کرده است.
فارغ از جایگاه خاندانی طاهریان،مهم این است که آنان از یکسو ارتباط نزدیکی با خاندانهای دهقانی خراسان و ماوراء النهر مثل کامکاریان و میکائیلیان برقرار کردند1و از سوی دیگر از حقوق طبقات پایین جامعه دفاع و برای بهبود شرایط کشاورزان تلاش فراوان کردند.
نتیجه با عنایت به تحولات گسترده علمی در جهان اسلام در دورهی حکومتی طاهریان (652-502 هـ ق)که در نهضت ترجمه و ورود آثار و اندیشههای فلسفی یونان به جهان اسلام و رشد و گسترش اندیشههای کلامی و فلسفی متجلی شده؛و رونق نسبی مباحث کلامی در خراسان و ماوراء النهر،که آن سرزمین را به یکی از کانونهای فعالیت برخی از فرق کلامی مثل مرجئه مبدل ساخته بود؛همچنین اظهار تمایل و علاقه حکمرانان طاهری به ویژه عبد اله بن طاهر(032-032 هـ ق)به علم و اندیشه،انتظار میرفت طاهریان در روند فلسفه و کلام نقش برجستهای ایفا نمایند؛اما موضع طاهریان در قبال کلام و فلسفه تا حدودی مبهم بوده و از برجستگی کافی برخوردار نیست.
از اینروی تمرکز بیش از اندازه آنان به امور نظامی،باعث شده بود با وجود گرایش و تمایل برخی از حکمرانان طاهری به علوم،آنان از توجه شایسته به علوم به ویژه کلام و فلسفه غافل شوند و متکلمان و فلاسفه برجسته نیز تمایلی به حضور در دربار آنان نداشتند باشند."