چکیده:
علل، زمینهها و شرایطی که باعث صدور خطبهای از جانب امام علی× شده است «فضای صدور خطبههای نهجالبلاغه» قلمداد میشود که در کتب حدیثی آن را «اسباب صدور حدیث» میگویند. این مقاله به منظور فهم بهتر معانی خطبههای نهجالبلاغه و حل برخی تضادهای ظاهری به بررسی فضای فرهنگی ـ اجتماعی صدور این خطبهها میپردازد. در این راستا علاوه بر بررسی روایات معتبر مربوط به خطبههای نهجالبلاغه، مطالعه برخی شرحها، کتب تاریخی مربوط به حوادث قرن اول هجری نیز سودمند است. ذکر این نکته نیز لازم است که ما در نقل فضای صدور حکم را به یک مورد خاص منحصر نمیکنیم؛ بلکه در فهم بهتر حدیث و روایت از آن بهرهمند میشویم.در این نوشتار تلاش شده است تا با توجه به اهمیت مسئله، پیشینه تاریخی آن بازگو و روشهای فهم فضای صدور تبیین و با آسیبشناسی بحث، میزان تاثیر فرهنگ زمانه در این خطبهها واکاوی گردد.
خلاصه ماشینی:
در این کتاب در ابتدای بیشتر خطبهها، مطلبی با عنوان «خطبه در یک نگاه» آمده که در آن نوعی فضای تاریخی صدور خطبهها ذکر شده است، (مکارم شیرازی، 1379، ص536 و 537) در برخی از موارد نیز عنوان «شأن ورود خطبه» (پیشین، ص 315) و حتی گاهی در نهجالبلاغه 17 خطبه با سند و منبع توسط سید رضی& نقل گردیده است.
تحلیل متن نهجالبلاغه، در برخی موارد بیانگر فضای صدور حدیث است، بهعنوان مثال در خطبه 47 امام علی× خطاب به کوفه میفرماید: «کأنی بک یاکوفة تمدین مد الادیم العکاظی» از محتوای عبارت معلوم میشود که حضرت این خطبه را زمانی در کوفه ایراد کرده است که از مردم کوفه غضبناک است.
با توجه به این نکته منظور از فضای فرهنگی اجتماعی صدور خطبههای نهجالبلاغه یعنی موقعیتها و شرایطی که در چنین مواقعی، علی× به ایراد خطبه پرداخته و مطالبی را بیان نمودهاند و آشنایی با آن شرایط ما را در فهم بهتر مطالب نهجالبلاغه کمک میکند.
ولی در برخی موارد نکتهای خاص باعث ایراد یک سخن یا انجام عملی گردیده است که با استفاده از تحلیل متن نهجالبلاغه، نکتههایی که سید رضی قبل و بعد از خطبهها آورده است، مطالعه شروح نهجالبلاغه، کتابهای تاریخی مربوط به حوادث قرن اول هجری و استفاده از کتابهای مصادر نهجالبلاغه؛ میتوان به آن سببها (فضای صدور) دست یافت.