چکیده:
در معماری دوران اسلامی، معمار، همیشه سعی کرده است که به نحوی فضای داخلی و خارجی را به طرق مختلف تزئین نماید. یکی از این تزئینات، آجرکاری است که در معماری دوره ایلخانی ـ قبل و بعد از آن ـ رواج داشته و به دو صورت بوده است.
در این دوره، آجرهایی مورد استفاده بوده (پیش بر) که قبل از پختن به آن فرم می داده اند و بسیار با محاسبه ساخته می شده است و چون تیشه خور نبوده اند فواصلی بین آنها ایجاد می شده و به غیر از ملاط این فواصل با تزئینات گچی و یا توپیهای آجری و مهرهای تزئینی مانند نقوش هندسی و گل و بته و اسماء متبرکه تزئین می گردیده است و این موارد در انواع بناهای دوره های سلجوقی و ایلخانی دیده می شود از جمله این بناها می توان به مساجد، مقابر (امام زاده ها)، برجها، کاروانسراها و مدارس اشاره کرد. در این مقاله به سوابق و خاستگاه مهرهای تزئینی ـ آجر در دوره ایلخانی و انواع آن در بناهای مختلف با ذکر بنا و مقایسه آنان با دوره قبل (سلجوقی) پرداخته شده است.
In Islamic architecture، the architect always tried to decorate the internal and external areas in different ways. One type of these decorations is called Brick Working، which was current in Pre-Ilkhanid، Ilkhanid period، and after this period. This decoration was used in two ways.
In Ilkhanid period، the architect used a type of brick which was exactly formed in favorite shapes before baking. The slots between the bricks could be filled by plaster decorative hubs and decorative stamps، such as holy names، flowers، geometric motifs، besides mortar. This kind of decoration was current in Seljuk and Ilkhanid periods and is visible in monuments such as: mosques، tombs، towers، caravanserais، madrasahs and shrines. In this paper، the writer will explain about the history and origin of decorative stamps during Ilkhanid period and their different kinds in used different buildings and their comparison with the earlier period، i.e. the Seljuk period.
خلاصه ماشینی:
"در این دوره،آجرهایی مورد استفاده بوده(پیش بر)که قبل از پختن به آن فرم میدادهاند وبسیار با محاسبه ساخته میشده است و چون تیشهخور نبودهاند فواصلی بین آنها ایجاد میشدهو به غیر از ملاط این فواصل با تزئینات گچی و یا توپهای آجری و مهرهای تزئینی مانندنقوش هندسی و گل و بته و اسماء متبرکه تزئین میگردیده است و این موارد در انواع بناهایدورههای سلجوقی و ایلخانی دیده میشود از جمله این بناها میتوان به مساجد،مقابر(امام زادهها)،برجها،کاروانسراها و مدارس اشاره کرد.
در این میانقرار دادن آجر یا سفالینههای منقوش و یا مربعهای گچی بین آجرها که موضوع این پژوهش میباشد میتواننام برد که نگارندگان اینها را به عنوان نقش مهرهای تزئینی در معماری مورد بررسی قرار خواهند داد و بهپرسشهای قابل طرح در این مورد که این نقوش تزئینی خصوصا مهرهای تزئینی(گچی و آجری)بر چهاساسی در بناهای این دوره رواج پیدا کرده خواهند پرداخت؛آیا براساس اجبار در جهت رفع نقص بناصورت پذیرفته یا از ابداعات خاص معماران این دوره است؟در دورههای قبلی چگونه بوده و...
)برمیخوریم و این ویژگی در اکثر آنها مشترکمیباشد و بهکارگیری آنها نیز در نقاط مختلف بنا متناسب با عظمت و اهمیت آنها متفاوت بوده است(الواح5،4،3،1) در مساجد،این تزئینات بیشتر در زیر طاقها،ایوانها،بین کتیبهها،داخل شبستانها و محرابها دیده میشود؛مثلا در مسجد جامع اردستان که یک بنای سلجوقی است این تزئینات در قسمت داخلی قوس رو به گنبدمسجد دیده میشود و شامل نقوش هندسی،اسماء متبرکه مثل«الله»میباشد(لوح 4)و شباهت زیادی بهمهرهای تزئینی مسجد جامع بسطام که یک بنای دورۀ ایلخانی است،یا در مسجد جامع یزد مهرهای&%00214TABG002G% تزئینی بین آجر،شامل اشکال هندسی نام مبارک الله و نام شیوای امام اول شیعیان علی(ع)قابل رؤیتاست."