چکیده:
این مقاله به بررسی تطبیقی آرای سید جمال الدین اسد آبادی و حسن حنفی درباره غرب با رویکرد نظری-معرفتی می پردازد. اسدآبادی بانی جریان نو اندیشی دینی است، جریانی که در نیمه نخست قرن بیستم به وجودآورنده جریان دیگری به نام نومعتزلیان شد که امین خولی بانی آن بود و حسن حنفی نیز در حال حاضر یکی از برجسته ترین افراد نو معتزلی است. از روند تحقیق این نتیجه ها به دست آمد که سید جمال الدین از یک سو موافق استفاده مسلمانان از علوم و فنون غربی بوده و در این زمینه به صورت کلی و بدون نگاه انتقادی سخن گفته است و از سوی دیگر، مخالف مکتب های ناسیونالیسم، سوسیالیسم و سکولاریسم بوده اما دموکراسی را استثنا کرده است. حنفی نگاهی مثبت به مکتب های غربی دارد و تنها مخالف سکولاریسم است و ضمن آنکه موافق استفاده از علوم و فنون غربی است، خواستار نقد تمام وجوه تمدن و میراث غربی در کنار تمدن و میراث اسلامی است.
خلاصه ماشینی:
"پس از درگذشت سید جمال الدین تا زمان حسن حنفی جهان اسلام به ویژه مصر شاهد مسائل مختلفی بود که مهمترین آنها عبارتاند از:اشغال نظامی مصر به دست انگلستان،وابستگی سران حکومت مصر و به تقریب همۀ کشورهای اسلامی به دولتهای خارجی،دخالت بیگانگان در امور داخلی،استعمار فرهنگی و اقتصادی، اصلاحات به سبک غربی،جنگ جهانی اول و تأثیر آن بر مصر،موج میهنپرستی و جریانهای ملیگرایانه،پیدایش گروههای اسلامی بنیادگرا مانند اخوان المسلمین و نسل اول نومعتزلیان(میشل،1387:ج 1،34-39؛الجمل،1997:27،54-59).
سید جمالالدین اسدآبادی با اینکه به شدت مخالف حضور سیاسی و نظامی کشورهای استعمارگر غربی در جهان اسلام بود،واقعبیانه بر استفاده از علوم و فنون آنان تأکید داشت و در این زمینه به صورت کلی و بدون هیچ گونه نقدی اظهارنظر میکرد.
اما حنفی با اینکه بر استفاده از علوم و فنون غربی تأکید دارد،با توجه به ابعاد فرهنگی و تمدنی استعمار نو در برابر آن موضع منتقدانهای میگیرد و معتقد است علوم و افکار وارداتی و میراث غربی را باید در کنار میراث علمی مسلمانان نقد کرد،چرا که فرهنگ غرب،فرهنگ جهانی نیست بلکه فرهنگ تاریخی و محلی است و انسان میتواند جامعۀ خود را متحول سازد بدون آنکه از غرب تقلید کند(پیشوایی،1375:27-29).
نتیجهگیری این مقاله با رویکرد نظری-معرفتی به بررسی تطبیقی آرای سید جمال الدین اسدآبادی،بانی جریان نواندیشی دینی و حسن حنفی،از چهرههای شاخص جریان نومعتزلیان مصر دربارۀ غرب پرداخت و به این نتیجه رسید که سید جمال الدین اسدآبادی موافق استفادۀ مسلمانان از علوم و فنون غربی بوده،در یان زمینه به طور کلی و بدون نگاه انتقادی سخن گفته و مخالفت خود را با مکتبهای غربی ناسیونالیسم،سوسیالیسم و سکولاریسم اعلام کرده است."