چکیده:
شبه قاره هند و پاکستان- بویژه از دوره تیموریان- سرزمین کتابخانه ها . موزه ها. زبانها. عقاید و آداب و رسوم، عبایب و غرایب لقب گرفته است. وجود کتابخانه های معتبر در سراسر هند از جمله در حیدرآباد که سرشار از نسخه های خطی فارسی و عربی است زینت افزای شهر و عامل جذب محققان داخلی و خارجی به این شهر می گردد. کتابخانه هایی چون آصفیه، سالارجنگ . نظام حیدرآباد اداره ادبیات اردو مرکز اسناد ملی (آرکائیوز) و بالاخره کتابخانه مرکزی دانشگاه عثمانیه که در این گفتار به معرفی آن می پردازیم. آغاز تاسیس کتابخانه به سال 1919 به ساختمانی کوچک در خیابان عابد برمیگردد ولی افتتاح بنای اصلی آن در 13 اوت 1962 توسط رادهاکرشنا رئیس جمهور هند است. مجموعه کتابخانه را نسخه های خطی، کتابها و متون درسی . کتابهای مرجع . نشریات ادراری . پایان نامه ها .فیلمها . میکروفیلمها و میکروفیشها تشکیل می دهد که تعداد آنها به تفکیک در مقاله آمده است. مهمترین شعبهء کتابخانه بخش مخطوطات است که به تعدادی از آنها در مقاله اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"»2 همانظور که اشاره شد تأسیس کتابخانه منحصر به پادشاهان دولت مرکزی-خاصه پایتخت-نبود بلکه ایجاد کتابخانه و جمعآوری نسخ فارسی و عربی تقریبادر هر شهر بزرگ هندوستان وجود داشت،مثلا در کتابخانۀ ولایتی مدرس،آصفیه،سالار جنگ و کتابخانۀ نظام حیدر آباد،کتابخانۀ نواب رامپور،کتابخانۀ مهاراجۀجیپور،کتابخانۀ انجمن آسیایی بنگاله در کلکته،کتابخانۀ دانشگاه علیگره،کتابخانۀحبیب گنج نزدیک علیگره،کتابخانۀ مهاراجۀ محمود آباد در محمود آباد نزدیکلکهنو و مهمتر از همه«کتابخانۀ خدابخش پتنه که حاوی60000/ نسخ فارسی وعربی در هر شعبهای از علوم است که بعضا نسخههایی بسیار نادر و گرانقیمت درآن دیده میشود مانند نسخهای از کتاب اللمع ابو نصر السراج مستنسخ سال 438[ابو نصر در 378 وفات یافته]یا شاهنامۀ مذهب با 27 مینیاتور نفیس کهعلی مردان خان به شاه جهان تقدیم کرده یا نسخهای از دیوان سلمان ساوجی که 33سال بعد از وقات آن شاعر استنساخ شده یا دیوان صائب که در منزل خود شاعر دراصفهان هشت سال قبل از وفات آن شاعر نوشته شد و...
در کنار دانشگاه عثمانیه و سایر مراکز علمی،فرهنگی و تاریخی در طولحکومتهای اسلامی و نفوذ و رسوخ زبان فارسی در این منطقه به سبب وجودحاکمان ایرانی نژاد-بویژه در دورۀ قطب شاهیان-حیدر آباد و شهرهای اطراف آنبه صورت یک قطب فرهنگی ایرانی-اسلامی همیشه مورد توجه پژوهشگران واهل تحقیق بوده و میباشد که ما را فعلا بدان موارد کار نیست و خوشبختانه در اینباره منابع فراوان موجود است.
یک مثال قابل ذکر اینکه در مجموعۀ مثنویات ملک محمد جائسی شاعرمسلمان و مشهور هندی یک مثنوی خطی به نام چترریکها وجود دارد که در سال1741 م به خط شکسته نستعلیق توسط کیشورای راج مندری در دهکدۀ مدورایالت آندهرا نوشته شده که رئیس سابق گروه زبان هندی دکتر آراین پاندی آن راتصحیح کرده ولی هنوز چاپ نشده است."