چکیده:
ایران عصر قاجاری در ابتدای قرن 19م/ 13ق در حالی مورد تجاوز روس ها واقع شد که بی خبر و عقب مانده از تحولات دنیا، با مشکلات عدیده ای در داخل کشور مواجه بود. علی رغم نتایج تلخ، این واقعه دستاورد مهمی را نصیب فتحعلی شاه و اطرافیان وی کرد که از همه مهم تر، آگاهی از ضعف تجهیزات نظامی و دانش روز بود. این موضوع، انگیزه اقدامات اصلاح طلبانه ای، گردید که به دنبال درک کاستی های نظام تعلیم و تربیت، دولت مردان را در انجام آن ها مصمم ساخت. این مقاله بر آن است تا با بررسی مهم ترین اقدامات انجام شده در این راستا، تاثیرات آن را در فراهم نمودن زمینه های لازم جهت تحول و تغییر رویکرد نظام آموزشی ایران تبیین نمایند.
خلاصه ماشینی:
سیاسی، جنگ های داخلی و بیثباتی اجتماعی، ظلم و بیدادگری حکومت ، وجود ترکان عثمانی در شبه جزیرة آسیای صغیر در همسایگی ایران به عنوان سدی بین ایران و اروپا٢ و نیـز توجـه بیش از حد به سیاست های مذهبی و علوم دینی ٣ از زمان صـفویه بـه بعـد٤، سـبب بـی خبـری حاکمان و مردم این سرزمین از تحولات دنیا، انحراف افکار از رشته های علمی خصوصـا علـوم و فنون جدید و کند شدن روند پذیرش فرهنگ و تمدن نوین شده بود٥.
حضور هیأت های نظامی خارجی در ایران با آغاز قرن ١٩م و شروع تجاوزات روس ها به ایران و رقابت هـایی کـه بـین کشـورهای فرانسـه ، انگلیس و روسیه در دست یابی به هند و پیشبرد سایر اهداف استعماری شان وجود داشت و بـه دلیل نیازی که ایران به حمایت کشورهای قدرتمند در برابر روسیه احساس میکـرد، روابـط بـا انگلیس و فرانسه مجددا و این بار پررنگ تر از سابق برقرار شد.
در ایـن میـان ، آنچـه بـه تحـول ایران کمک کرد و سرآغاز اقدامات اصلاح گرانه در کشور شد، حضـور هیـأت هـای کارشناسـی و نظامی این کشورها در پی توافق های دوجانبه ای بود که هرچنـد پـس از مـدتی کوتـاه معمـولا ناتمام میماند، اما تأثیرات آن در دگرگونی نظام آموزشی کشور و آشنایی بـا شـیوه هـای نـوین آموزشی و همچنین علوم جدید بسیار اساسی بود.
٢ کتاب هایی که از زمان عباس میرزا تا سال ها بعد در ایران تـألیف یـا ترجمـه شـد، در وهلـه نخست غالبا در زمینه های نظامی، تاریخ ، جغرافیا، سفرنامه و کتاب های درسـی بـود کـه عمومـا توسط محصلین ایرانی خارج از کشور یا فارغ التحصیلان مدارس داخلی صورت مـیگرفـت و بـا 3 حمایت افراد فرهنگ دوست یا برخی از دولت مردان به چاپ می رسید .