چکیده:
عصر اخوان الصفا، عصر آشنایی و تعامل فرهنگ ها و تمدن های گوناگون با یکدیگر بود. اخوان الصفا به این گوناگونی توجه داشتند؛ به طوری که در نظام فکری آنها عواملی از قبیل تنوع شرایط آب و هوایی، گوناگونی منابع و ثروت های طبیعی، شیوه بهره برداری از این منابع، نوع خوراک و پوشاک و گرایش های متنوع به صنایع، گوناگونی اخلاق انسان ها ـ که ناشی از اخلاط و مزاج بدن و تاثیرات بروج و کواکب و شیوه تعلیم و تربیت است ـ و همچنین تفاوت ادیان گوناگون ـ به عنوان عاملی موثر در نظم و ارتباط و اخلاق اجتماعی ـ و نیز تنوع نظام سیاسی مرتبط با شرایع و گوناگونی زبان ها و لغات متعدد، گرایش های متفاوت به موسیقی و نهایتا علم، سبب تمایز جوامع و پیدایش فرهنگ ها و تمدن های گوناگون می گردد. تمامی این عوامل به هم پیوسته اند و بر یکدیگر تاثیر می گذارند. در جریان این تاثیرات آن چه در اندیشه اخوان پرنفوذ است، نظام دینی است.
خلاصه ماشینی:
"نظام سیاسی اخوان الصفا با مفهومی عام پیکره نظامی سیاسی را طراحی و به رنگ دینی و الهی آغشته کردهاند؛ بدین صورت که در نظر آنها نظام سیاسی سبب برقراری نظم اجتماعی میگردد و در رأس این نظام، حاکم و رئیسی واحد قرار میگیرد و دیگران بنا به مصلحت و برای دستیابی به مصالح از او پیروی میکنند.
چند نکته نهفته است؛ اول اینکه تقسیمبندی اخوان از عام به خاص است؛ یعنی از سیاست نبوت و صاحب شریعت شروع میشود و به سیاست فرد ختم میشود؛ دوم اینکه سه نوع اول سیاست به حوزه زندگی اجتماعی انسانها و دو نوع آخر به حیطه زندگی خصوصی افراد مربوط میشود 1 و دیگر اینکه رابطه انواع سیاست رابطه طولی است و در واقع گرچه در این سلسله، سیاست ذاتیه آخرین حلقه این زنجیره است، اما با توجه به اهمیتی که اخوان برای معرفت نفس قائلاند، به عنوان پایه و رکن اصلی سیاست قلمداد میشود و در حقیقت، در نظر آنها تنها در سایه خودسازی است که میتوان به تدبیر منزل و امر معاش و در مرتبه وسیعتر به ریاست بر عامه و اهل مدینه پرداخت.
هر یک از این شاخصهها نظامهایی کلی میآفرینند که سبب تمایز جوامع و پیدایش فرهنگها و تمدنهای گوناگون میشود، از جمله در نظام جغرافیایی، شرایط آب و هوایی عامل پیدایش خلق و خوی و فرهنگ و تمدنهای متعددی است و نظام اقتصادی با گوناگونی صنایع که متناسب با منابع و ثروتهای طبیعی متنوع شهرها و کشورهاست، شکل میگیرد و نظام اخلاقی با گوناگونی اخلاق انسانها که تحت نفوذ اخلاط و مزاج بدن، تأثیرات بروج و کواکب و شیوه تعلیم و تربیت و نوع تعامل افراد جامعه است، پدید میآید."