چکیده:
در طی قرن هفتم هجری، مغولان بخش بزرگی از سرزمین های شرق اسلامی را تحت سیطره خود گرفته در بر صحنه سیاسی و اجتماعی این سرزمین ها حضوری مسلط یافتند. آنان اقوامی بودند با زبان، فرهنگ، تعلقات آب و هوایی، سنت های کوچ رویی و ذهنیت های معماری متفاوت؛ از این رو در شهرک هایی که در کنار شهر پایتخت های خود بنا کردند، پرده منقوش فرهنگی خود را بر روی آن کشیدند، ولی باز اقلیت های قومی کوچکی بودند. اما این تمایز قومی و هویت فرهنگی مغولان با شیوه تسامحی که در زمان غازان خان (حک: 694-703ه.) منجر به گزینش دین اسلام گردید، تفاوت بارزی یافت. این اعتقاد دینی با ماهیت فرهنگی ای که اساسا ایرانی بود، تقویت شد و قوام گرفت و فرهنگ مغولان را از معماری تا دینی از آبشخور فرهنگ ایرانی - اسلامی سیراب کرد. کوس این تحول فرهنگی با ساخته شدن شهرک غازانیه تبریز در قلمرو ایلخانان طنین انداز شد. ساختار و کارکردهای این شهرک نشان دهنده تغییرات عمده اجتماعی- اعتقادی و سیاسی رخ داده در میان مغولان بود. این چنین بود که فرهنگ عشیره ای مغول که تنها در میان قبایل صحراگرد و در عرصه کارزار و غارت می توانست قدرت نمایی نماید، در جدال تمدنی و فرهنگی و حکومت که چیزی برای ارائه نداشت، آرام آرام رنگ باخت
خلاصه ماشینی:
"رشیدالدین، جامع التواریخ،993؛ مستوفی، تاریخ گزیده،610؛ بر، به معنی نیکوکاری، مفهوم بسیار گستردهای دارد و تمام نیکوکاریها را شامل میشود؛ نیکوکاریهای معنوی، مادی، فردی، اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مانند آن(نک: آذرنوش،31)؛ منظور از ابواب البر در دوره ایلخانی تأسیسات عام المنفعهای بوده که خدمات متعددی را برای مردم ارائه میکرده است.
علل و عوامل ایجاد ابواب البر غازانیه در دوره غازان غازان که با مشاهده قبور ائمه اطهار و سایر بزرگان دینی و عرفا، به علل رونق این مراکز و احترام خاص آنها در نزد مردم پی برده بود، کوشید با اختصاص موقوفات بسیار در اطراف مقبره خود ، یک بنیاد بزرگ علمی - مذهبی و عامالمنفعه بنا نماید تا بدین وسیله آرامگاه خود را نیز همانجا.
چرا غازان آرامگاه خود را در بیرون حصار شهر بنا کرد؟ آیا انتخاب غازانخان برای ساختن مقبره و آرامگاه ابدی برای خود در شام، امری تصادفی بوده یا از سر اندیشه؟ چنان که قبلا گفته شد، غازان اولین حاکمی نبود که فرمان داد، بنایی در شام بسازند، پدرش، ارغون خان، که چهارمین ایلخان بود، پیش از او فرمان داد تا بنایی رفیع در آنجا بسازند که ارغونیه نام گرفت 1 .
از این رو مقبره آباد شد 3 و پیرامون آن پیکره یک شهر شکل گرفت، اقدامات خیرخواهانه نیز همچنان ادامه داشته چرا که ابن بطوطه که در دوره ابوسعید (717-736هـ)، آخرین ایلخان مقتدر، از شام غازان دیداری داشته از دو مدرسه زیبا با زاویهای که در آن برای صادر و وارد طعام داده میشد، سخن میگوید."