چکیده:
هرگاه مزارعه به جهتی از جهات باطل باشد، فایده و اثری بر آن مترتب نیست روابط حقوقی طرفین نیز تابع قواعد عمومی مالکیت تبعی و قاعده استیفاء میباشد و بر حسب اینکه بطلان عقد قبل یا پس از کشت بذر کشف گردد، روابط حقوقی طرفین نیز متفاوت خواهد بود. چنانچه قبل از کشت بذر بطلان عقد کشف شود مزارع جز حق استرداد زمین حقوق دیگری ندارد و مستحق دریافت اجرتالمثل از عامل نیست زیرا عامل تصرفی که مستلزم پرداخت اجرتالمثل باشد انجام نداده است. اصل نیز بر برائت ذمه عامل است. عامل هم مستحق چیزی نیست مگر اجرتالمثل اعمالی که موجب مرغوبیت زمین شده باشد اما اگر بطلان مزارعه پس از کشت کشف شود. مالکیت محصول به تبع مالکیت اصل بذر متعلق به صاحب بذر است و او باید اجرتالمثل زمین و عمل و سایر عوامل حسب مورد را بپردازد. مزارع حق دستور ازاله محصول را دارد . صاحب بذر هم میتواند با پرداخت اجرتالمثل زمین، محصول را تا زمان رسیدن ابقاء نماید.در این مقاله ضمن اشاره به حقوق طرفین عقد مزارعه پس از بطلان، اثر علم و جهل و تأثیر رفتار آنان در صورت باطل شدن عقد بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"بند دوم: حقوق عامل هرگاه، قبل از کشت باطل بودن مزارعه کشف شود هر چه را که عامل به موجب عقد برای انجام عمل زراعت آورده باشد، میتواند با خود ببرد و هرگاه عامل کاری در جهت آمادهسازی زمین برای زراعت که موجب افزایش ارزش آن میگردد انجام نداده باشد مستحق چیزی نخواهد بود زیرا از سوی عامل کاری صورت نگرفته است تا از باب استیفاء مستحق اجرتالمثل عمل خویش شود.
6 بعضی از فقها معتقدند اگر بطلان عقد به این علت باشد که شرط مشاع بودن رعایت نشده و تمام حصول برای عامل یا صاحب بذر قرارداده شده باشد، در این صورت مزارع مستحق اجرتالمثل زمین نخواهد بود زیرا در حکم متبرع محسوب است.
1 بند دوم: حقوق عامل هرگاه مزارعه باطل باشد وظیفهای بر عهدة عامل نخواهد بود و مزارع نمیتواند او را بر انجام عمل مجبور نماید و اگر برای زراعت اسباب و آلاتی آورده باشد میتواند با خود ببرد و در صورتی که بذر مال او باشد تمام محصول نیز به او تعلق میگیرد ولی مزارع ملزم نیست اجازه دهد زراعت تا رسیدن محصول در زمین باقی بماند 2 زیرا با بطلان عقد عامل حقی بر زمین ندارد و اگر عامل در بذر شریک باشد به نسبتی که مالک بذر است در محصول نیز شریک خواهد بود علاوه بر این نسبت به سهم شریک حق اجرتالمثل عمل را نیز خواهد داشت و اگر بذر مال مزارع یا شخص ثالث باشد عامل میتواند از آنها اجرتالمثل عمل و عوامل خویش را دریافت کند اگر چه محصولی بهدست نیاید 3 زیرا از عمل عامل استیفاء منفعت صورت گرفته است."