چکیده:
جهان ، انسان و قرآن دارای ظاهری است و باطنی و این از معارف عمیق دینی و قرآنی و برخی روایات ، برداشت و استفاده می شود .تمام اعمال انسان ، غیر از پوسته ظاهری ، دارای عمق و باطن اند . شریعت نیز چنین است و باطن آن طریقت و حقیقت است .در بخش دوم این نوشتار ، به تبیین باطن تمامی منازل و مراحل حج پرداخته شده و اسرار احرام ، طواف ، نماز طواف ، سعی ، عرفات ، مشعر و منا در ادامه آمده است .در پایان نیز این نکته مورد تأکید قرار گرفته که « حج انفسی » توحید واقعی است .
خلاصه ماشینی:
"این تعبیر مجاز نیست و ظاهر آن اشاره به واقعیت این عمل دارد که برای واقعیت انسان حاصل است ؛ یعنی واقعا انسانی که چنین عملی را از روی ظلم انجام دهد ، در « باطن » خود آتش خورده است .
بجز این ها مسأله ظاهر و باطن قرآن در روایات متعددی به صراحت بیان شده است ، که به چند نمونه از آن ها اشاره می شود : در روایتی فضیل بن یسار گوید ، از ابو جعفر ( علیهما السلام ) در باره این روایت پرسیدم که : « ما فی القرآن آیة إلا ولها ظهر وبطن وما فیه حرف إلا وله حد ولکل حد مطلع » ما ، یعنی بقوله : لها ظهر و بطن ؟ قال : ظهره تنزیله وبطنه تأویله ، منه ما مضی ومنه ما لم ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 .
حج این بیت ، از سوی خدا مقدر است و انسان باید راهی به درون باز کند ؛ { ولله علی الناس حج البیت من استطاع إلیه سبیلا } ( 2 ) کسی که به این مسیر برود و در این راه گام نهد ، بر آیات ، اسرار و حقایق معنوی واقف می شود و برای خود زاد اخروی بر می گیرد .
مشاعر ، مدارک انسانی است و قوای ادراکی باید در اختیار انسان باشد که اگر چنین شد ، سالک به مقام نفی خواطر نایل می شود و در این صورت قادر است خلع بدن کند و به تعبیر جناب سهروردی خلع بدن یا موت اختیاری از شرایط حکمت است ."