چکیده:
مسئولان سیاسی از جمله تاثیرگـذارترین اقشـار جامعـه هسـتند و بررسـی تحـرک اجتماعی (ارتقای موقعیت ) آن ها از مهم ترین مباحث جامعه شناختی است . از ایـن رو، مطالعة میزان و نوع تحرک آن ها در سلسله مراتـب سـاختار قـدرت در جامعـه حـائز اهمیت است . مقالة حاضر، که بخشی از مطالعه ای وسیع تر اسـت ، بـا بهـره گیـری از نظریات و روش های سنجش تحرک ، مقیاس تازه ای برای اندازه گیـری میـزان تحـرک مسئولان سیاسی در جامعة ایران در بازة زمانی ٨٨-١٣٥٧پیشـنهاد مـی کنـد. بـه ایـن منظور، در فرایندی چندمرحله ای ابتدا موقعیت های شغلی ایشـان شناسـایی شـد، در مرحلة دوم ، ساختار سلسله مراتبی موقعیت ها بر اساس معیارهـای موجـود در قـانون اساسی تعیین گردید. درنهایت ، ارزش هر موقعیت برحسب میـانگین عـددی نظـرات مطلعان اصلی در مورد ارزش هریک از موقعیت های سیاسی در سطح فاصله ای تعیین گردید. میانگین به دست آمده حاصل استخراج پرسشنامة استانداردشده ای است کـه در اختیار صاحب نظران قرار داده شده است . در این مقیاس برای اولین بار زمینه ای فراهم شد تا ارزش مناصب شغلی مسئولان سیاسی در ایران اندازه گیری شود. انـدازه گیـری موقعیت های شغلی در سطح سنجش فاصله ای انجام شده است . گـزارش یافتـه هـای پژوهشی مربوط به نمرات ارزش موقعیت های سیاسی نشان داد که ارزش موقعیت های بالای سیاسی در مقطع سال ١٣٦٨ (اصلاح قانون اساسـی ) تغییـرات اساسـی داشـته است . همچنین بررسی ارزش موقعیت های احرازشـده توسـط نمونـه ای از مسـئولان سیاسی (روسای قوای سه گانه ) در دوره های هشـت گانـه رونـد تحـرک آن هـا را در مقایسه با یکدیگر نشان داده است . نمرات ارزش موقعیت امکان بررسی عوامل مـوثر بر تحرک در هر مجموعة دلخواه از مسئولان سیاسی را فراهم می سازد.
خلاصه ماشینی:
ارزش موقعیت ها نشان دهندة جایگاه شغلی (منزلـت ) مسـئولان سیاسـی و میزان قدرت و اقتداری اسـت کـه آن هـا در اتخـاذ تصـمیمات کـلان در ادارة جامعـه دارنـد و مقایسۀ ارزش موقعیت ها، میزان و روند تحرک عمودی (صعودی یا نزولی ) هریک از آن ها در طول زمان و در مقایسه با دیگر مسئولان را فراهم می سازد.
انتظـار مـی رود الگـویی کـه این نوشتار برای شیوة ساخت مقیاس تعیین ارزش موقعیت و سنجش تحرک مسـئولان سیاسـی پیشنهاد می دهـد، راهگشـای فعالیـت پژوهشـگران علاقـه منـد بـه حـوزة قشـربندی اجتمـاعی و جامعه شناسی سیاسی باشد.
مطالعات پیشین نشان داد جـوامعی کـه در آن هـا سلسـله مراتـب واقعـی موقعیـت مسـئولان سیاسـی بـا سـاختار رسـمی ، قـانون اساسـی و دیگـر قـوانین مصـوب مطابقـت دارد و همچنـین اطلاعات شغلی افراد به سهولت و به طورکامل در اختیار محقق قرار مـی گیـرد، سـنجش ارزش موقعیت ها و بررسی تحرک مسئولان سیاسی با گستردگی ، سهولت ، و دقت بیشتری امکان پذیر است .
تحرک موقعیت سیاسی رؤسای جمهور در هشت دوره (٨٨- ١٣٥٧) / همچنین ارتقای ارزش موقعیت ریاست جمهوری پس از اصلاح قانون اساسی نسبت بـه ده سالۀ قبل در جدول و نمودار بالا نشان داده شده است .
تحرک موقعیت سیاسی رؤسای قوة قضائیه در هشت دوره (٨٨- ١٣٥٧) / در جدول و نمودار ٣، تنزل موقعیت ریاست قوة قضائیه در مقطع سال ١٣٦٨ (اصلاح قانون اساسی ) نشان داده شده است .
تحرک موقعیت سیاسی رؤسای قوة مقننه در هشت دوره (٨٨- ١٣٥٧) / تنزل ارزش موقعیت قوة مقننه از دورة چهارم (١٣٦٨) در جدول و نمودار ٤ نشان داده شده است .