چکیده:
آثار خارجی منفی به عنوان یکی از عوامل مهم و موثر در تغییر رفاه افراد جامعه و نتایجی که با خود به بار می آورند موضوعی مهم در علم اقتصاد و بالتبع اقتصاد اسلامی است. از مهمترین پیامدهای قابل مطالعه اینگونه آثار، تخریب محیط زیست و نابودی منابع طبیعی می باشد. بشر امروز که پی به اهمیت بیش از پیش محیط زیست خود برده است، در تلاش برای حل مشکلات ناشی از سوءاستفاده های انجام شده از طبیعت بوده و سعی در ارائه راه کارهای مناسب دارد. در این مقاله با تمرکز بر تکالیف انسان و دولت اسلامی در برابر محیط زیست، با استفاده از آیات و روایات و منابع فقهی و تفسیری، چارچوبی از نحوه بهره برداری بشر از منابع طبیعی ارائه گردیده است. پس از تشریح دیدگاه علم اقتصاد در برابر حل مساله آثار خارجی و شکست هایی که برخی از این روش ها با آن مواجهند و نیز با توجه به چارچوب پیش گفته، وظایف و سیاستگذاری هایی کاربردی راجع به وظیفه مسلمانان و دولت اسلامی برای مواجهه با چنین مشکلاتی ارائه گردیده است.
The negative externalities as one the important and effective factors that affect the welfare of the society and because of their consequences، have always been from the important topics in economics and hence Islamic economics. One of the most important results of these negative externalities is the damage they will have for the environment and natural resources. The human being has understood the high importance of its environment and so has tried to solve the problems that arises from the misuse of the environment and provide acceptable solutions.
This paper tries to emphasize the obligation of Muslims and Islamic government toward the environment and for this sake، makes use of Quranic verses، the traditionn، Fighi sources to provide a framework for the correct way of using the natural sources in this world. In additions، it tries to shed some lights on the views of traditional economics in confronting the problem of negative externalities and after that، provides some practical implications for Muslims and Islamic government to solve the difficulty of externalities.
خلاصه ماشینی:
همانطور که در بحث قاعده لاضرر بیان شد برداشت دیگری که راجع به استفاده از احادیث ذکر شده در مسائل اقتصادی باید مورد توجه قرار گیرد آنست که بنا به سیاق روایات، اگر امکان جبران ضررهای وارد آمده توسط ضررزننده وجود داشته و وی بتواند به واسطه اذن و راضی نگاهداشتن ضرربیننده به فعالیت خود ادامه دهد، منعی از سوی شارع صورت نگرفته است.
عدم تخریب محیط زیست در قرآن یکی از مصادیق فساد در زمین نابود کردن منابع غذایی و ایجاد ضرر در نسل انسانها بیان شده است: «و از مردم کسانی هستند که گفتار آنان در زندگی مایه اعجاب تو میشود و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه میگیرند؛ [این در حالیست که] آنان سرسختترین دشمنانند.
وظیفه اول که مبتنی بر «توجهبخشی به عبد بودن انسان و عمل براساس نظام اخلاقی اسلام» است همانا ارائه اطلاعات مربوط به اهمیت محیط زیست و اثرات نامطلوب بهرهکشی شدید بشر از طبیعت و وارد آمدن زیانهای جبران ناپذیر به تمام آحاد جامعه و آگاهی بخشی راجع به حقوق و مجازاتهای مربوط به استفاده از محیط زیست میباشد.
انتشار آلودگی و ایجاد اثرات خارجی منفی از جمله موضوعات مورد بررسی در علم اقتصاد و مباحث حقوقی بوده که اسلام نیز راجع به آن با توجه به اهداف ترسیم شده برای بشریت موضعگیری خاصی نموده است.
در نهایت نیز بدین نتیجه رسیدیم که با توجه به ادله بیان شده در موارد فوقالذکر، اگر امکان تعیین میزان اثرات خارجی وجود نداشته یا افراد متضرر قابل شناسایی نباشند، چنین استفادهای از نظر اسلام منع شده است.