چکیده:
شخصیت کارکیا خان احمد دوم در فراز و فرود حوادث سیاسی گیلان بسیار تاثیرگذار بوده است. وی مردی حادثه آفرین، جاه طلب و سیاستمداری زیرک و شاعری چیره دست بود و در ظاهر تعصب زیادی به تشیع امامی نشان می داد. این پژوهش می کوشد با بررسی ابعاد مختلف شخصیت کارکیا خان احمد دوم و حکومتش در گیلان (943-975 و 985-1000ق)، اعتقادات دینی وی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. بسیاری از منابع تاریخی او را معتقد به تشیع اعتقادی و متعصب به آن می دانند، در حالی که با توجه به عملکرد وی می توان ثابت کرد که تشیع او بیشتر جنبه سیاسی داشته و تعصبش نیز در همین راستا بوده است.
خلاصه ماشینی:
در اینکه خان احمد دوم مذهب تشیع امامی داشته و حتی اظهار علاقه و تعصب به آن میکرد شکی نیست، ولی مسئلة مهم این است که آیا وی شخصی معتقد و دارای اعتقاد قلبی به تشیع امامی بود یا اینکه گرایش او از نوع تشیع رسمی صفوی و سیاسی بوده است؟ در این زمینه، توسط محققان پژوهش مستقلی انجام نگرفته است.
سرانجام سلطان حسن توسط طرفداران میرزا علی کیا در سال 911هجری به قتل رسید (لاهیجی، همان، ص225/ خورشاه الحسینی، 1379، ص214) و خان احمد اول پسر کارکیا حسن (911-940ق) به حکومت آل کیا رسید.
تنها جانشین او پسر خردسالش خان احمد دوم بود که یک سال بیشتر نداشت و بعد از مدتی با کمک بزرگان بیه پیش در سال 943 هجری به قدرت رسید (خورشاه، همان، ص219/ اسکندر بیک، 1382، ج1،ص110-111).
خان احمد اول، پسرکارکیاحسن، بین سالهای 911-940ق/1506-1534م حکومت بیه پیش را برعهده داشت و در زمان شاه تهماسب اول به خاطر دشمنی صفویان با امیره دباج از خاندان اسحاقی در بیه پس به دربار صفوی نزدیکتر شد.
خان احمد اول در راستای دوستی و اتحاد بیشتر با صفویان، در سال 933ق/1526م از مذهب زیدیه دست کشید و به تشیع امامی گرایش یافت و تشیع امامی را بهطور رسمی در گیلان (بیه پیش) اعلام کرد (شوشتری، پیشین، ج2، ص378).
مهمترین انگیزههای خان احمد اول در گرایش به تشیع امامی، تعصب مذهبی شاه تهماسب و بهانهندادن به صفویان برای حمله به گیلان بهخاطر زیدیبودن، دوستی و اتحاد بیشتر با صفویان و ادامه حکومت نیمه مستقل آنها در گیلان بیه پیش و حتی کنترل برکل گیلان از طریق این اتحاد و دوستی بود.