چکیده:
صدرالمتألهین در برخی از آثار خود، همچون تفسیر القرآن الکریم و اسفار از ماهیت و مراتب وحی سخن گفته است. او معتقد است: روح پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله به سبب شدت طهارت و نزاهت از دلبستگیها و مشاغل دنیایی، صعود میکند و وحی به صورت «عکس» یا «انتقاش» در قلب وی جای میگیرد؛ آن گاه پس از نزول آن متن وحیانی به مقتضای جهان مادی به صورت حروف و کلمات ظاهر میشود. انواع وحی به میزان مشغولیت و خلوت پیامبر بستگی دارد. از نظر او، ماهیت وحی در تمام مراتب آن اعم از وحی نبوی تا وحی بر حیوانات [= غریزه] یکسان است و آن چه باعث تفاوت آنها شده، مراتب وجودی و شدت و ضعف نزاهت و طهارت آنها است؛ بنابراین، بهرهمندی صالحان از خوابهای راستین و الهام، نوعی ضعیف از وحی است. در این مقاله، افزون بر تبیین این دیدگاهها، برخی از نکات آن نقد شده است.
خلاصه ماشینی:
"اما از آن جا که نفس بالکل و از هر جهت، از ارتباط تدبیری خود با بدن و جنود حسی آن دست بر نداشته یا از آن جهت که به رغم تجرد کلی از عالم ماده، از عالم تمثل از هر جهت تجرد حاصل نکرده، _______________________________* میرداماد، پس از تعریف حدیث قدسی که از نوعی ارتباط روح پیامبر صلیاللهعلیهوآله با عالم ملکوت حاصل آمده، چنین آورده است: «سر امر آن است که نفس پاک و پیراسته انسانی، وقتی به حسب قوت قدسی و به سبب صفای باطن و توجه اندک به امور جسمانی که آن را به سمت امور زمینی میکشاند و شدت اتصال به مبادی عالی به حد نصاب کمال میرسد، حقایق معقولات و صور گذشته و حال و آینده کاینات در آن منتقش، و به گونهای میشود که به نور این حقایق نورانی شده و بهسان آینهای که در برابر خورشید قرار میگیرد، هر آن چه را در آن بیفتد، منعکس میسازد و آن چه در نوع انسان حاصل میشود، ممکن است به صورت دفعی یا نزدیک به دفعه در چنین دلی نقش بندد و ...
بر اساس روایات پیشگفته که در فرهنگ قرآنی نیز تأیید شده است، نظیر آیه «اتقوا الله و یعلمکم الله» (بقره (2): 282)، هر چه انسان پاک و پیراسته و دارای نزاهت باشد، معارف الاهی بهسان انعکاس نور در آینه بر قلب او منعکس یا بهسان حجاری بر روی سنگ بر صفحه دل او نگاشته میشود؛ بدین جهت است که امام صادق علیهالسلام خطاب به عنوان بصری، علم را به فراوانی تعلم ندانسته؛ بلکه آن را نور افکنده بر دل از سوی خداوند ارزیابی میکند و گشودن روزنه دل بندگان صالح را برای افکندن معارف بر آنها از نشانههای اراده خیر خداوند بر بندهای دانسته و نیز منشأ بخشی از علوم امامان علیهمالسلام را بر اساس همین تحلیل «نکت فی القلب» شناسانده است."