چکیده:
بی تردید بررسی تطبیقی روایت های مختلف و مقایسه ی اجزای داستان های حماسی و به ویژه مقایسه ی آنها با منابع شفاهی و مردمی، میتواند به تحلیلهای دقیقتری در شناخت ابعاد مختلف این داستانها بیانجامد. یکی از داستان های حماسی ایران که با روایت های گوناگونی نقل شده، داستان پایان زندگی بهمن فرزند اسفندیار است. از آنجا که در این داستان برای نخستین بار یکی از قهرمانان منظومههای حماسی ایران در نبرد با اژدها کشته می شود؛ جستوجو در چگونگی و علل این امر بی سابقه و مهم، می تواند بسیاری از نکته های مبهم و تاریک را روشن کند. زیرا اژدهاکشی از دیرباز یکی از محوریترین اصول پهلوانی و قهرمانی، در میان اقوام و ملل جهان بوده است. در مقالهی حاضر برای فراهم آوردن زمینه ای مناسب برای تحلیل علل این پدیده، نخست قهرمانان اژدهاکش درحماسه های ایرانی جستوجو شده و برحسب ویژگی های اساسیشان همچون برخورداری از فره، دسته بندی شده اند. سپس روایت های گوناگون مرگ بهمن که در منابع کتبی و شفاهی به ثبت رسیده استخراج و در سه دستهی کلی تقسیمبندی شده است. تحلیل دقیق تر مرگ بهمن در نبرد با اژدها و حضور آذربرزین نوه ی رستم در این آوردگاه با دو کارکرد متفاوت، نشان می دهد که علل احتمالی ابداع این سرانجام شوم و بی افتخار برای فرزند اسفندیار، چگونه و از کجا می تواند سرچشمه گرفته باشد.
خلاصه ماشینی:
چنان که درباره ی آنان گفته شده : «اهمیت سنت یا خویشکاری اژدهاکشی برای پهلوانان گرشاسبی، به اندازه ای است که حتی سهراب نیـز –که در یگانه روایت رسمی و اصیل مربـوط بـه او در ادب منظـوم حماسـی (داسـتان رستم و سهراب شاه نامه ) مجالی برای نبرد با اژدها نیافته -ازین کاربی نصـیب نمانـده و در یکی از طومارهای نقالی، نبرد بسیار سختی با اژدها، به او نسبت داده شـده اســت .
آیا روایـت مـرگ بهمـن در نبـرد بـا اژدهـا، نسبت به روایت شاه نامه و برخی متون دیگر درباره ی مرگ طبیعی او، اصالت و کهنگی داردویا آن که در ادوار بعد از شکل گیری روایت نخستین ، به وجود آمده است ؟ اما برای پاسخ دادن به این پرسش ها پـیش از هـر کـار، ضـرورت دارد کـه نخسـت نگاهی به زندگی بهمن و دوران پادشاهی او افکنده شود.
بنابر روایت شاه نامـه ، بهمن پس از کین خواهی از خاندان رستم ، با دختر خود همـای چهـرزاد ازدواج کـردو چندی پس از آن بیمار شدو درگذشت : به بیماری اندر بمرد اردشیر همی بود بیکار تاج و سریر (فردوسی ، ١٣٨٦،ج ٤٨٧:٥) در تاریخ ثعالبی نیز در روایتی مشابه آمده است : «چون از شاهی بهمن ، یـک صـدو دوازده سال گذشت ، به بیماریای دچار شد کـه بـه مـرگش انجامیـد.